Krajobraz z wodospadem

Franciszek Ksawery Lampi pochodził z włoskiej rodziny artystycznej – był synem słynnego portrecisty działającego w 2. połowie XVIII wieku głównie na dworach europejskich – Jana  Chrzciciela Lampiego. Początki kariery artystycznej Franciszka były związane z Wiedniem, ale w 1815 roku, z powodu konfliktu z ojcem, przeniósł się na stałe do Polski. Osiadł w Warszawie, gdzie z powodzeniem rozwinął działalność malarską, w czym pomogła mu żywa wciąż sława ojca, piastującego w latach 1788–1791 stanowisko nadwornego malarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wśród sfer magnackich i szlacheckich syn także zdobył uznanie jako portrecista. Obok portretu, scen rodzajowych, religijnych ze szczególnym upodobaniem malował pejzaże. Tworzą one pewien charakterystyczny typ, którego znakomitym przykładem jest Pejzaż z wodospadem.

Poetycki, utrzymany w sentymentalno-romantycznej konwencji obraz przedstawia wyimaginowany górski widok ze sztafażem. Pośród potężnych skalistych stoków, z ruinami dawnej okazałej budowli na szczycie, ze spływającym po pionowych urwiskach spienionym wodospadem, widnieje dolina. Kilka osób, ukazanych pod postacią maleńkich figurek, oddaje się różnym zajęciom, które można rozumieć jako metaforę trzech elementów życia ludzkiego: pracy, wypoczynku i modlitwy. Zestawienie miniaturowych postaci z tajemniczą, nieujarzmioną przyrodą podkreśla potęgę i majestat otaczającej ich natury, namalowanej zgodnie z kluczowym dla XVIII-wiecznej estetyki postulatem wzniosłości. Chmurną powagę ukazanego w odległej perspektywie krajobrazu, utrzymanego w spójnej gamie szarości, brązów i zieleni, łagodzi padające z lewej strony subtelne, złocisto-różowe światło słoneczne, przefiltrowane przez delikatną mgiełkę powietrza. Ten istotny element wprowadza do warstwy znaczeniowej kompozycji uzupełnienie, mówi o tym, że przyroda dominuje nad człowiekiem, lecz w sposób przyjazny, bez poczucia grozy. Słońce, które powoli rozświetla łagodnym blaskiem mroczną dolinę, niebawem ogrzeje swoim ciepłem znajdujących się w niej ludzi. W akcie odczytania sensu kryjącego się za widowiskiem sił natury, której elementem jest człowiek, przywołuje skojarzenia sięgające sfery filozoficzno-mistycznej – refleksji nad Stwórcą i jego dziełem stworzenia.

Bożena Kasperowicz