Postać przodka

W sztuce dogońskiej najczęstszym motywem są wyobrażenia przodków, prawdziwych i mitycznych, męskich, żeńskich i obojnaczych. U Dogonów funkcjonuje bowiem silnie rozwinięty kult przodków. Istnieją dwa poziomy antenatów: dawni zmarli (osiemdziesiąt kobiet i mężczyzn, pochodzących od ośmiu potomków pierwszej pary, twórców porządku rzeczy) oraz wszyscy pozostali zmarli (strażnicy tradycji i zasad ustanowionych przez pierwszych osiemdziesięciu). Często w jednej figurze możemy dostrzec cechy właściwe obu płciom. Takie rozwiązanie ma uzasadnienie w dogońskiej mitologii. Wśród ośmiu głównych przodków narodzonych z pierwszej pary ludzi uformowanych przez Ammę, czworo starszych było płci męskiej, a czworo młodszych – żeńskiej. Zostali oni obdarzeni wyjątkowym darem natury, obok cech charakterystycznych dla jednej płci posiadali równocześnie właściwości drugiej, dzięki czemu potrafili się sami zapładniać. Ogotemmeli, dogoński mędrzec, który podzielił się swoją wiedzą z Marcelem Griaulem, francuskim antropologiem, tak opowiadał o dogońskich przodkach: „W tych zamierzchłych czasach rozwoju świata ludzie nie znali śmierci. Ośmioro przodków zrodzonych z pierwszej pary ludzi żyło więc w nieskończoność. Spłodzili oni osiem różnych linii, gdyż każdy rozmnożył się samodzielnie – wszyscy byli bowiem zarówno kobietami, jak i mężczyznami”. Według Dogonów skutki tego są widoczne do dzisiaj i każde nowo narodzone dziecko, pomimo dającej się wyraźnie określić płci, ma też ślad po płci przeciwnej. U chłopców tym pierwiastkiem kobiecym jest napletek, a elementem męskim u dziewczynek – łechtaczka. Konieczne jest zatem obrzezanie chłopców i przeprowadzenie ekscyzji w przypadku dziewczynek, bowiem nieobrzezani łączący w sobie cechy obu płci, nie mogą być „prawdziwymi” mężczyznami ani „prawdziwymi” kobietami.

Ewa Prądzyńska