Taniec

Rafał Malczewski – syn malarza symbolisty Jacka Malczewskiego i zapalony taternik – studiował w latach 1910–1915 na Wydziale Filozofii Uniwersytetu oraz w Wyższej Szkole Zasobów Naturalnych i Stosowanych Nauk Biologicznych w Wiedniu. Od 1917 roku związał się z Zakopanem, najważniejszym polskim kurortem górskim i nieoficjalną letnią stolicą sztuki narodowej początku XX wieku. Tamtejsze bujne życie towarzyskie utrwalił w obrazie Taniec, zaprezentowanym po raz pierwszy podczas Wystawy Okrężnej Towarzystwa Sztuka Podhalańska w 1924 roku. W przeciwieństwie do patriotyczno-ludowych zainteresowań większości kolegów z tego ugrupowania, Malczewski sięgnął po motyw bliski zarówno włoskim futurystom, jak i niemieckim ekspresjonistom, których prace podziwiał podczas pobytu w kosmopolitycznej stolicy Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Taniec, wyzwolony z konwenansów tradycyjnej formy, stawał się wówczas synonimem nowoczesności. Wywodzący się z Czarnej Afryki północnoamerykański jazz czy latynoamerykańskie tango szczególnie często przywoływała awangarda międzywojenna. Do jej umiarkowanego skrzydła należał właśnie młody Malczewski, dla którego zakopiańskie bale były tym, czym zabawy w Baden-Baden dla Maksa Beckmanna (Tanz in Baden-Baden, 1923), choć podobna atmosfera udzielała się wówczas także wielu polskim artystom (Wacław Roguski, Dancing, ok. 1922). Tutaj rzeźbiarsko, ale i w dużym uproszczeniu traktowane sylwety pary, splecionej w figurze tanga, wypełniają całą wysokość kompozycji, a perspektywa da sotto in sù dodaje im monumentalności. Ukazany na dalszym planie zespół jazzowy przesłaniają muzyczne atrybuty, które poprzez sprowadzenie kształtów do płaskich kół o różnej wielkości potęgują wrażenie wirowania. Całości dopełniają krystaliczne, fasetowo łamane stuktury w tle. Tłoczność przedstawienia oraz sposób ujęcia głównych bohaterów zdają się rozpierać ramy obrazu, oddając witalność „szalonych lat dwudziestych”.

Szymon Piotr Kubiak