Pamiątki Ryszarda Rozentala Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Ryszard Henryk Rozental uciekł z rodzinnego Kalisza do ZSRR z matką i ojcem w listopadzie 1939 r. Nie znamy bliżej ich losów; z relacji Janiny Rozental, która wyszła za Ryszarda kilkanaście lat po wojnie, a przekazała do muzeum pamiątki po zmarłym mężu w 2. dekadzie XXI w. i opowiedziała wówczas jego historię, wynika, że rodzice, Dawid Szymon i Ałta Euchume Rozentahlowie (Rozentalowie), zostali w Związku Radzieckim zabici w napadzie rabunkowym. Biograf Rozentala, Henryk Juszczak (zob. tenże, ,,Henryk Ryszard Rozental'', Kalisz 2023), odnalazł jednak wniosek, który syn złożył po wojnie do sądu w sprawie uznania rodziców za zmarłych – wskazał w nim śmierć z rąk Niemców w 1942 we Włodzimierzu Wołyńskim. Juszczak nie wyklucza jednak hipotezy, że mogli zostać zamordowani w rzezi wołyńskiej.

Z zachowanych dokumentów wiemy, że Ryszard Rozental najpierw, do czerwca 1940, uczył się w Szkole Średniej nr 2 we Włodzimierzu Wołyńskim, potem przebywał we Lwowie, a następnie studiował w Tomskim Instytucie Medycznym. Indeks studiów lekarskich ma jednak zaliczenia tylko z pierwszego semestru roku akademickiego 1941/1942. Nie wiemy, dlaczego nie kontynuował studiów, śladami swojego ojca, można jednak domniemywać, że osiemnastolatek postanowił dostać do Polskich Sił Zbrojnych, tzw. Armii Andersa. Został do niej przyjęty pół roku później, w październiku 1942 (jak wiadomo, nie było to łatwe, z jednej strony z uwagi na utrudnienia dla Żydów polskich stawiane ze strony ZSRR, z drugiej antysemickie uprzedzenia dużej części samych żołnierzy PSZ, także kadry).

Drogę Rozentala z czasu ewakuacji armii zrekonstruował Henryk Juszczak. Rozentala wcielono do Kompanii Zbiorczej Obozu w Teheranie. Drogą morską, przez Morze Śródziemne i dalej Atlantyk, został przetransportowany (okrętem Royal Navy) do Brighton. Tu w kwietniu 1943 rozpoczyna się kolejny etap - reprezentowany w kolekcji muzealnej przez archiwalia i czapkę pilota, niewielkie lotnicze urządzenie pomiarowe, zdjęcia, karty do gry - jedzie do ośrodka lotniczego Blackpool, a stamtąd (jeszcze w kwietniu) zostaje skierowany na szkolenie lotnicze do Hucknall. Był dyscyplinarnie przeniesiony z powrotem do Blackpool, potem ponownie przyjęty na kontynuację kursu w Hucknall, ostatecznie jednak, w listopadzie 1943, orzeczono brak predyspozycji do zostania pilotem. Po szkoleniu w zakresie ratownictwa lotniczego w Blackpool i Heaton zostaje skierowany do Molton w Kanadzie, gdzie po półtorarocznych weryfikacjach predyspozycji i szkoleniach zostaje strzelcem pokładowym; nie weźmie już jednak udziału w żadnych działaniach Royal Air Force.

W Wielkiej Brytanii zapisuje się na Uniwersytet w Londynie, nie podejmuje jednak nauki. W październiku 1948 poślubia Reginę Rubins (w obrządku mojżeszowym), w grudniu małżeństwo dopływa do portu w Gdyni. Żyją przez 10 lat w Łodzi, rozstają się. Od początku lat 60. z drugą żoną, Janiną, Rozental mieszkał w Warszawie; zmarł w 2001 r.

Był tłumaczem, świetnie znając angielski; działał w Polskim Związku Brydża Sportowego. Odkryte przez Henryka Juszczaka dokumenty w Instytucie Pamięci Narodowej jednoznacznie wskazują, że od 1949 roku, aż do 1989, był tajnym współpracownikiem Bezpieczeństwa, co wyjaśnia, dlaczego nie był prześladowany, jak inni wracający do Polski z Zachodu żołnierze.

Przemysław Kaniecki