Zamek Królewski w Lublinie

Jednym z aspektów powszechnych w XIX wieku działań związanych z badaniem i poznawaniem pamiątek rodzimej przeszłości było dążenie do zachowania i dokumentowania stanu obiektów, co miało rozpowszechnić wiedzę na temat zabytków narodowej architektury, zwłaszcza tych, które w pozbawionym suwerenności państwie mogły przypominać o dawnej świetności i znaczeniu miejsc ważnych dla wolnej i niepodległej ojczyzny. Miały temu służyć między innymi popularne w XIX wieku tak zwane albumy malownicze zawierające ryciny przedstawiające widoki budowli, uzupełnione zwykle krótkimi opisami. Pierwsze tego typu publikacje pojawiły się na ziemiach polskich już na początku XIX wieku, by zyskać popularność w drugiej połowie stulecia. Dzięki staraniom Adama Lerue – jednego z najbardziej zasłużonych artystów w zakresie inwentaryzacji zabytków polskich, własnego albumu doczekał się również gród nad Bystrzycą. Rysunki i akwarele autorstwa Lerue, przedstawiające najważniejsze obiekty architektoniczne miasta, powstały podczas inwentaryzacji zabytków prowadzonej w latach 1844–1855 przez Delegację do opisywania zabytków starożytności w Królestwie Polskim, którą kierował Kazimierz Stronczyński. Weszły one w skład publikacji Album Lubelskie wydanej w latach 1857–1859 w Zakładzie Litograficznym Adolfa Pecqa i S-ki w Warszawie w formie dwuczęściowej. W czterech poszytach zawartych w pierwszej części znalazło się szesnaście widoków zabytków z Lublina, przełożonych na język litografii przez Juliana Ceglińskiego i Władysława Walkiewicza. Każdą z rycin uzupełniał podpis z nazwą obiektu, rozbudowany niekiedy o osobę fundatora lub krótki opis świadczący o „dawności” budowli.

Plansza Lerue jest najstarszym ikonograficznym ujęciem ulicy Kowalskiej, należącej przed wojną do dzielnicy żydowskiej. Ponad dachami kamienic perspektywicznie ukazanej ulicy wznosi się zamykająca spiętrzoną kompozycję zabudowa wzgórza zamkowego z cennymi dla pamięci narodowej zabytkami średniowiecznej architektury – późnorenesansowym szczytem kaplicy Trójcy Świętej i usytuowanym na osi, górującym nad wzgórzem donżonem. Potocznie nazywany zamkiem neogotycki gmach więzienia, zbudowany w latach 1823–1826, opisano jako zamek królewski dla podkreślenia jego historycznej tradycji i roli, jaką pełnił za czasów Kazimierza Wielkiego i Jagiellonów.

Anna Hałata