Na święto orderowe orderu Orła Białego

Ustanowiony przez króla Augusta II Mocnego w 1705 roku Order Orła Białego jest najwyższym polskim odznaczeniem nadawanym osobom szczególnie zasłużonym dla Rzeczypospolitej. Jego święto było obchodzone 3 sierpnia, w dniu imienin Augusta, w Saksonii lub w Polsce, w zależności od miejsca pobytu króla. Do stałych punktów tych uroczystości należał turniej strzelecki, a jedną z nagród, jaką wyróżniano uczestników, były fundowane przez Augusta III (1733–1763) złote i srebrne medale, nadawane w latach 1738, 1740–1763. Ich autorami byli bracia Henryk Fryderyk Wermuth (1702–1744) i Christian Zygmunt Wermuth (1711–1791), którzy prowadzili założony przez ojca rodzinny warsztat medalierski oraz byli medalierami i rytownikami stempli w drezdeńskiej mennicy. Medale wybijane na okoliczność święta orderowego miały ustalony kanon ikonograficzny. Ich awers zdobi popiersie Augusta III ukazane w prawym profilu, w peruce, w zbroi i z narzuconym na nią płaszczem gronostajowym, z Orderem Złotego Runa oraz ze wstęgą, a niekiedy gwiazdą Orderu Orła Białego. Postać króla opisuje łaciński napis, w tłumaczeniu: „August III z Bożej łaski król Polaków”. Na awersie na szachownicowej posadzce widzimy rokokowy stół na lwich łapach z ułożonymi na nim insygniami Orderu Orła Białego. Przedstawienie dopełnia łaciński napis, w tłumaczeniu: „Dla króla i Rzeczypospolitej dobrze zasłużonym”. U dołu umieszczano natomiast datę obchodów święta. W przypadku naszego egzemplarza: MDCCLXII / 3. AUG. – czyli 3 sierpnia 1762 roku.

Przyglądając się omawianym medalom, nietrudno zauważyć, że na przestrzeni lat zmianie ulegały detale opisanych wyżej przedstawień. Wymusiła to zmiana autora medali – po śmierci Henryka Fryderyka w 1744 roku został nim jego brat Christian Zygmunt – oraz potrzeba zastąpienia po pewnym czasie zużytych stempli nowymi. Różnice dotyczą zwłaszcza charakterystyki oblicza króla oraz jego stroju, a na rewersie szczegółów zdobienia rokokowego stołu.

Z powodu zajęcia Drezna przez wojska pruskie obchody święta Orderu Orła Białego od 1756 roku odbywały się w Warszawie. W 1762 roku, podczas turnieju strzeleckiego, rozdano dziesięć złotych i sześćdziesiąt srebrnych medali.

Tomasz Markiewicz