Rybacy

Henryk Streng – absolwent lwowskiej Szkoły Przemysłowej, uczeń paryskiej Académie Moderne, pionier polskiego surrealizmu i twórca autorskiej koncepcji „faktorealizmu” – zmienił tożsamość w czasie drugiej wojny światowej. Pochodząc z żydowskiej rodziny, mógł liczyć na względny spokój podczas sowieckiej okupacji Lwowa, jednak od chwili wstąpienia do miasta wojsk hitlerowskich musiał się ukrywać. Osadzenie w obozie przy ulicy Janowskiej, ucieczka oraz dwa lata całkowitej izolacji w mieszkaniu narzeczonej i przyszłej żony Janiny Brosch nie powstrzymały Strenga od działalności artystycznej pod przybranym nazwiskiem Marek Włodarski. W 1944 roku para przedostała się do Warszawy, lecz Streng/Włodarski trafił znów do niewoli, do obozu koncentracyjnego w Stutthof. Mimo szczególnego miejsca pobytu w ostatnich dziewięciu miesiącach wojny, między Zatoką Gdańską i Zalewem Wiślanym, wyzwolony artysta po raz pierwszy zobaczył morze dopiero w 1947 roku. Włodarscy całe wakacje spędzili w Ustce, do której zjeżdżali podczas dwóch kolejnych sezonów letnich. Choć tematyka marynistyczna pojawiała się w jego twórczości już w latach trzydziestych, malarz przetworzył bałtyckie impresje w licznych surrealizujących obrazach typowych dla polskiego przedstalinowskiego „interregnum”. Część z nich zaprezentował podczas słynnej Wystawy Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948/1949), której sam był współorganizatorem. „Nie wiem, czy zauważacie, że są tu: pejzaż z okrętem, jakieś przedmioty, lampa naftowa itd. Ale to nie jest ważne. Popatrzcie na ten najmniejszy obrazek. O żadnym przedmiocie nie ma tu mowy. Jest to obraz czysto dekoracyjny lub, jeśli chcecie, abstrakcyjny. Nie ma w nim nic, co zwykle skupia uwagę – mimo to przyjemnie jest nań patrzeć. Jeśli to czujecie, jesteście wrażliwi na kolor” – pisał wówczas w instruktażu dla wycieczek robotniczych inny „nowy marynista” Andrzej Wróblewski (za: W kręgu lat czterdziestych, red. Józef Chrobak, Kraków 1991, Cz. II, s. 38–43).

Szymon Piotr Kubiak