Denar Bolesława Krzywoustego

Po śmierci Władysława Hermana († 1102) współrządy w Polsce jego synów Bolesława i Zbigniewa zakończyły się bratobójczym konfliktem, w wyniku którego pełnię władzy w kraju w 1107 roku przejął Bolesław. W czasie długiego panowania (1102/1107–1138) książę ten wprowadził do obiegu cztery emisje denarów, związane z kolejnymi etapami rządów. Chronologicznie pierwszy – datowany na okres współwładzy ze Zbigniewem (1102–1107) – został wybity denar z wizerunkiem postaci księcia w kolczej zbroi i z budowlą zwieńczoną trzema krzyżami. Jest to przedstawienie zaczerpnięte z denarów Władysława Hermana. Drugi typ denarów – z wizerunkiem władcy na tronie – wprowadzono w 1107 roku po przejęciu władzy nad całym krajem. Kolejny po nim był typ z przedstawieniem św. Wojciecha na tronie i księcia stojącego obok niego. Jego emisja była związana z publiczną pokutą Bolesława Krzywoustego za zbrodnię dokonaną na Zbigniewie w 1113 roku. Wytwarzano go do połowy lat 20. Na czwartej i ostatniej emisji denarów przeniesiono – wykorzystaną wcześniej na rzadkim królewskim denarze Bolesława Śmiałego (1076–1079) – scenę walki rycerza ze smokiem.

Następujące po sobie opisane wyżej emisje monet były związane z wdrażaną wówczas w Polsce, ugruntowaną już w Europie, praktyką czerpania przez władcę zysku z mennictwa poprzez cykliczną wymianę pieniądza na nowy (łac. renovatio monetae), której towarzyszyło korzystne dla emitenta przeliczenie. Był to swojego rodzaju podatek na rzecz państwa.
Omawiany tutaj denar z siedzącym na tronie św. Wojciechem i Bolesławem stojącym obok niego eksponuje nadrzędną pozycję świętego nad władzą księcia. Oparcie się na autorytecie św. Wojciecha wynikało z potrzeby odwołania się do patrona Polski w trudnym dla Bolesława Krzywoustego okresie rządów, po zbrodni na Zbigniewie.

Wytwarzane w Krakowie, a być może w Wiślicy monety Bolesława Krzywoustego obiegały przede wszystkim w Małopolsce (z ziemią sandomierską i lubelską) oraz na Śląsku, w Polsce środkowej i na Mazowszu – gdzie są odkrywane. Pozostały w użyciu przez kilkadziesiąt lat. Pojedyncze egzemplarze są notowane w kilku jeszcze skarbach ukrytych na przełomie XII i XIII wieku.

Tomasz Markiewicz