Stara lipa w Piotrawinie

Teka Lublin należy do dojrzałych dzieł graficznych Leona Wyczółkowskiego (1852–1936), który grafice poświęcił ponad trzydzieści lat swojej działalności artystycznej, zarzucając na jej rzecz malarstwo olejne. Graficznym medium zainteresował się około roku 1900. Już jako dojrzały artysta zaczął analizować możliwości techniczne między innymi akwaforty, akwatinty, algrafii, fluoroforty i przede wszystkim litografii. Dzięki zbliżonym efektom odbitki litograficznej do rysunku i malarstwa oraz możliwościom eksperymentowania, które najbardziej odpowiadały preferencjom i temperamentowi Wyczółkowskiego, litografia stała się jego ulubioną techniką. Cykle prac graficznych publikował w niskonakładowych tekach poświęconych pejzażowi oraz architekturze polskich miast. W panoramicznych widokach, ujęciach zabytkowych budowli i odtwarzanych z pietyzmem detalach architektonicznych łączył umiejętność dokumentacyjną z niezwykłą pasją indywidualnego odczuwania architektury. Teka Lublin stanowi jeden z najpiękniejszych portretów graficznych miasta, który artysta uzupełnił trzema planszami niezwiązanymi z miejską architekturą. Należą do nich dwie wersje Sosenek i Stara lipa w Piotrawinie. Wyczółkowski przygotował rysunkowe szkice podczas pobytu w Lublinie w 1918 roku. Złożoną z siedemnastu plansz autolitograficznych tekę wydano rok później w Krakowie w dwudziestu egzemplarzach. Po wydrukowaniu założonego przez artystę nakładu kamienie litograficzne zostały zniszczone, co w przypadku Wyczółkowskiego było częstą praktyką i nadawało jego odbitkom unikatowy charakter.

Przedostatnia, szesnasta plansza teki, podobnie jak Sosenki, jest wyrazem szczególnej wrażliwości i umiłowania przez Wyczółkowskiego rodzimej przyrody. „Jestem dzieckiem lasu” – mówił o sobie, zafascynowany urodą leśnego pejzażu i anatomią drzew, które uczynił jednym z głównych motywów swoich późnych grafik. W przypadku planszy szesnastej cała uwaga artysty koncentruje się na piotrawińskiej lipie, zasadzonej wedle legendy przez biskupa Stanisława ze Szczepanowa jako pamiątka wskrzeszenia Piotra Strzemieńczyka. Wyczółkowski z uwagą analizuje przysadzisty, pokryty bruzdami pień i rozłożyste, pokręcone przez czas konary. Kontrastuje je z plątaniną delikatnych gałązek, które niczym gęsta chmura czarnych i białych kreskowań budują koronę drzewa. Ledwie widoczny zza konarów gotycki kościół staje się jedynie tłem, zdominowany urodą i potęgą natury.

Anna Hałata