Marynarz

Urodzony w Gruzji Stanisław Horno-Popławski pierwszy kontakt z plastyką współczesną zawdzięczał wizytom w moskiewskim Muzeum Sztuk Pięknych. Jeszcze w Rosji zdecydował się na studia artystyczne, jednak za swojego pierwszego patrona uznał Tadeusza Breyera, w którego warszawskiej pracowni otrzymał dyplom (1931). Środowisko stołecznej Szkoły Sztuk Pięknych hołdujące zasadom nowego klasycyzmu, a następnie podróże do Francji i Włoch skierowały uwagę twórcy ku archaicznym kulturom Morza Śródziemnego oraz rzeźbie średniowiecznej. Horno-Popławski zachwycił się galerią egipską w Luwrze i katedrą w Chartres, jednocześnie odkrywając dzieła mistrzów nowoczesności, Émile’a Antoine’a Bourdelle’a i Aristide’a Maillola. Ich syntetyczne podejście do formy, a zarazem mocne osadzenie w tradycji stały się dewizą młodego Polaka, który zaczął odnosić sukcesy w dziedzinie rzeźby kamiennej. Wykładając do końca lat trzydziestych na Wydziale Sztuk Pięknych uniwersytetu wileńskiego, pierwsze realizacje monumentalne pozostawił na terenie Litwy: wyposażenie bazyliki katedralnej, świątyń na Antokolu, w Rudziszkach i Ornianach oraz fontannę na dziedzińcu Pałacu Reprezentacyjnego (dziś Prezydenckiego) w Wilnie. Kryzys pierwszych lat po zakończeniu drugiej wojny światowej spędzonych w Białymstoku, Toruniu i Sopocie nie pozwalał na szerokie wykorzystanie szlachetnych tworzyw. Horno-Popławski zmuszony do pracy w znienawidzonym gipsie tylko wyjątkowo mógł sięgnąć po ulubiony kamień. Dwie wersje portretu Marynarza – odlana w brązie (1948) i odkuta w granicie (1949) – stanowiły żywy komentarz do przeprowadzki twórcy do Trójmiasta, gdzie otrzymał posadę profesora Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych. W obu dziełach zastosowano układ głowy zwróconej twarzą ku uniesionemu lewemu barkowi. Echo tej kompozycji pobrzmiewa także w rzeźbie szczecińskiej złożonej z trzech niezależnych elementów: drewnianej plinty oraz granitowych głowy i fragmentu kołnierza. Uproszczenie formy było znamienne dla poodwilżowych rzeźb Horno-Popławskiego, który dzięki oszczędnej i precyzyjnej obróbce wydobywał naturalne piękno eratyków. Pomysł spiętrzania odrębnych kamieni lub umieszczenia kilku elementów na platformie pojawił się u niego na początku lat sześćdziesiątych zapewne pod wpływem rzeźby surrealistycznej.

Szymon Piotr Kubiak