Bogurodzica Hodigitria

ikona Bogurodzica Hodigitria Trójręka, Rosja XIX w.
Pochodząca z XIX w. ikona Bogurodzicy Hodigitrii (patrz S.12677MŁ) nazywana jest Trójręką ze względu na domalowaną w obrębie szat Bogurodzicy trzecia rękę. Po raz pierwszy jako srebrne wotum w kształcie dłoni została ona umieszczona na ikonie Bogurodzicy przez św. Jana Damasceńskiego w podzięce za cud uzdrowienia uciętej w nadgarstku dłoni. Ikona ta znajduje się z Hilendarskim Monasterze na półwyspie Athos w Grecji – patrz S.12818MŁ. Wykonana z pierwowzoru kopia ikony, ofiarowana 11 lipca (28 czerwca wg kalendarza juliańskiego) 1661 r. moskiewskiemu patriarsze Nikonowi, została umieszczona w monasterze Nowe Jeruzalem nad rzeką Istrą pod Moskwą przyczyniając się do rozpowszechnienia wizerunku. Jednak legenda o cudownym uzdrowieniu dłoni Jana z Damaszku nie była w Rosji spopularyzowana, może dlatego często trzecią rękę malowano na ikonie jako dłoń przynależną Bogurodzicy, jak to widać na opisywanej ikonie. Już w XVIII w. budziło to u części odbiorców niechęć i przyjmowane było jako rzecz nienaturalną. Dlatego prawosławny synod moskiewski w 1722 r. zakazał wykonywania wizerunków Hodigitrii z trzema dłońmi. Kult ikony był jednak na tyle rozpowszechniony, że zakaz nie był przestrzegany, co widać na prezentowanym obrazie. Porównując ikony Bogurodzicy Trójrękiej S.12818MŁ oraz S.12878MŁ nie sposób nie zauważyć, że występuje ona zarówno w wariancie z Dzieciątkiem po lewej, jak też po prawej stronie malowidła.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967