Zegar kominkowy

W 1656 roku Holender Christiaan Huygens skonstruował pierwszy zegar z regulatorem chodu w postaci wahadła. Miało to przełomowe znaczenie dla dalszego rozwoju sztuki zegarmistrzowskiej. Obok luksusowych czasomierzy w oprawach metalowych, rzeźbionych, złoconych, na które mogli sobie pozwolić jedynie ludzie zamożni, pojawiły się mechanizmy umieszczane w drewnianych szafkach – znacznie tańsze i dostępne dla szerszego kręgu odbiorców. Szafki mają prostą formę, często pokrywa je czarna politura imitująca szlachetne drewno hebanowe. Dekorację stanowią metalowe dodatki – zwłaszcza ozdobny uchwyt, który tworzy efektowne zwieńczenie, służąc zarazem do przenoszenia. Taka forma zegara stała się szczególnie popularna we wnętrzach domów mieszczańskich, gdzie ceniono wygodę, unikając zbytniej ostentacji. Dlatego polscy zegarmistrzowie stosowali ją jeszcze w XIX wieku.

Twórcą tego zegara jest Jan Gotfryd Krosz (około 1729–1813), działający w Krakowie w latach 1765–1795. Był z pochodzenia Niemcem, ale związał się na stałe z Polską, Krakowem; podjął nawet – tak trudny dla cudzoziemca – wysiłek nauki języka polskiego. Przez wiele lat pełnił funkcję starszego w cechu zegarmistrzowskim, którego był prawdziwym dobroczyńcą. Jego starania doprowadziły do oddzielenia cechu zegarmistrzów od cechu ślusarzy, czym zaskarbił sobie wdzięczność współbraci. Zachowała się znaczna ilość jego dzieł: zegary stołowe, kominkowe, ścienne, karetowe, a ich obudowy przybierają rozmaite formy zgodnie z przemianami stylów i mody. Niektóre noszą sygnaturę „horloger du Roy” (zegarmistrz królewski). Nie był to jedynie pusty tytuł, bo – jak wynika z zachowanych dokumentów – istotnie Krosz dostarczał zegary również na dwór królewski.

Barbara Czajkowska