Chrystus Pantokrator

Starotestamentalny zakaz czynienia wizerunku Boga Jahwe stracił na znaczeniu wraz z przyjściem Syna Bożego. Na kartach Nowego Testamentu Chrystus nazywany jest współistotnym Ojcu Słowem Wcielonym, obrazem Boga Niewidzialnego (J.14,9-10; Kol.1,15). Jedność i współistotność Ojca i Syna uzasadniały czynienie jego wizerunków, dlatego zgodnie z soborowymi kanonami w sztuce Kościoła Wschodniego Boga wyobrażano jedynie w osobie Chrystusa. Do najstarszych przedstawień Zbawiciela należały obrazy ukazujące Wszechwładzę i Boską Naturę Chrystusa nazywanego Panem Wszystkiego, po grecku – Pantokratorem. Zbawiciela jako Władcę Wszechświata zaczęto obrazować w IV-VI w. na wzór władcy ziemskiego z wszystkimi oznakami cesarskiego dostojeństwa. Ujętą zawsze frontalnie postać Chrystusa umieszczano w kopule świątyń symbolizujących niebo. Z czasem wizerunek Pantokratora zajął centralne miejsce w przedstawieniach Deesis z postaciami Bogurodzicy i Jana Chrzciciela adorujących tronującego Zbawiciela i zanoszących do niego modlitwę wstawienniczą za rodzaj ludzki. Jego obraz w typie Pantokratora pojawia się także w rzędzie namiestnym przegrody ołtarzowej. Istnieją trzy warianty wizerunku Chrystusa Wszechwładcy. Jest on ukazywany na stojąco w pełnej postaci, zasiadający na tronie, a w późniejszej ikonografii częściej w popiersiu. Palce uniesionej na wysokość piersi prawej dłoni ułożone są zazwyczaj na kształt monogramu IC XC oznaczającego imię Chrystusa. Układ palców można odczytać równocześnie jako symbol dwoistej bosko-ludzkiej natury Zbawiciela oraz trójcy Świętej. Zwój lub otwarta księga w lewej ręce Zbawiciela wyrażają misję nauczania, jak na prezentowanej ikonie domowego użytku ozdobionej metalowym okładem powtarzającym zarys namalowanej postaci.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967