Matka Boska Bolesna

Watykańska XV-wieczna Pieta Michała Anioła to najpowszechniejsze przedstawienie Maryi Bolejącej z Jezusem złożonym na jej kolanach. Znane jest od wieku XIV, podobnie jak wyobrażenie zmęczonej Maryi adorującej zawieszone na krzyżu ciało Syna oraz Maryi z mieczem przebijającym jej pierś lub serce. W wizerunku Matki Boskiej Bolesnej liczba ostrych mieczy z czasem wzrosła do siedmiu i przypisano im symbolikę siedmiu boleści, to jest: proroctwo Symeona, ucieczkę do Egiptu, zgubienie dwunastoletniego Jezusa, spotkanie na Drodze Krzyżowej, ukrzyżowanie i śmierć Jezusa, zdjęcie z krzyża oraz złożenie do grobu. Co ciekawe, Maryja w tych przedstawieniach była często ukazywana jako kobieta młoda, mimo że w momencie śmierci Chrystusa miała około pięćdziesięciu lat.

W obrazy malowane na szkle zwykle zaopatrywano się na odpustach lub u sprzedawców wędrownych – obraźników. Wieszano je nad stołem w „świętym kącie” lub u powały, opierając na listwie, często bogato zdobionej ryzowaniem, biegnącej przez całą szerokość najważniejszej ściany, zazwyczaj na wprost wejścia. Odbijały się w nich płomienie z paleniska pieca czy światła lampy naftowej, które rozjaśniały wnętrze. W ten sposób tworzył się swoisty panteon biblijnych i świętych postaci zerkających z góry, jak z nieba, na chłopską rodzinę. Opiece świętych z obrazów powierzano także najważniejsze dokumenty – za obrazami lub pod ich oprawę chowano akty nadania ziemi, testamenty itp.

Od około połowy XIX wieku, gdy rozpoczęła się masowa produkcja litografii i oleodruków, produkcja obrazów malowanych na szkle straciła rację bytu i przestały docierać na wieś. Starsi ludzie nie chcieli jednak się przekonać do obrazów „papierowych”. Twierdzili, że powieszone w izbach szybko ulegają zniszczeniu, gdy pod wpływem wilgoci marszczą się i tworzą się na nich zacieki. Stawały się także nieczytelne na skutek osadzającej się na nich warstwy tłustego brudu. Zdecydowanie bardziej chwalono obrazy szklane, które po przetarciu szmatką odzyskiwały kolor i nabierały blasku. Papierowe reprodukcje w chłopskich chałupach z czasem przyjęły się. Kolejnym pokoleniom spodobały się żywe kolory oraz dbałość o szczegół i charakter malowanych postaci. Takie też wizerunki akceptował Kościół i zalecał je jako zgodne z obowiązującą ikonografią.