Krajobraz zimowy

Obraz jest jedną z realizacji zimowego pejzażu, trudnego tematu, z którym Józef Czajkowski wielokrotnie się zmagał. W różnym czasie to wyzwanie podejmowali także inni polscy pejzażyści. Mistrzowie, jak Józef Chełmoński, Julian Fałat, Ferdynand Ruszczyc, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Stanisław Witkiewicz, Michał Wywiórski, stworzyli kanoniczne „zimowe” arcydzieła.

Namalowany przez Czajkowskiego w 1907 roku Pejzaż zimowy, podobnie jak jego inne prace, na przykład Sad w zimie (1900), należy bez wątpienia do najlepszych tego typu przedstawień. W obrazie pobrzmiewają echa twórczości Stanisławskiego, którą malarz był zafascynowany. Korzystał nieformalnie z nauk swojego mistrza, biorąc udział w wyjazdach plenerowych w okolice Krakowa, Zakopanego. Można również doszukiwać się inspiracji sztuką bliskiej malarzowi Olgi Boznańskiej czy Jamesa McNeilla Whistlera.

W obrazie zwraca uwagę przede wszystkim bardzo nietypowa kompozycja. Zastosowane przez autora kadrowanie sprawia wrażenie, iż obraz został wycięty z większego, pełnego widoku. Głównym elementem przedstawienia jest ukazana w perspektywie linearnej ośnieżona aleja, prowadząca do kamiennej bramy. Po obu stronach drogi, przy bocznych krawędziach obrazu, widnieją rzędy drzew – fragmenty pni, ponieważ górna linia kompozycji „przecina” je mniej więcej w połowie wysokości. Brunatnoszare, rytmicznie ułożone elementy o ostrych konturach zdecydowanie kontrastują z białą płaszczyzną śniegu, zajmującą większość pola obrazowego. Śnieżna pokrywa została odtworzona za pomocą różnych odcieni jednej barwy z przewagą zgaszonych błękitów, które tworzą pasma długich cieni rzucanych przez drzewa. Przy zastosowaniu tak bardzo oszczędnej, choć wysmakowanej gamy kolorystycznej, ograniczonej właściwie do czerni, bieli i chłodnego błękitu, daje to niezwykle dekoracyjny, prawie graficzny efekt.

Oprócz malarstwa autor z powodzeniem zajmował się grafiką, ale też innymi dziedzinami sztuki. Był między innymi projektantem, propagującym we wzornictwie artystycznym i architekturze stylizowane formy ludowe, co miało doprowadzić do wypracowania odrębnego, tak bardzo pożądanego w międzywojniu, stylu narodowego.

Bożena Kasperowicz