Bogurodzica Eleusa

Prezentowana w mosiężnym okładzie ikona Bogurodzicy Włodzimierskiej należy do  najpopularniejszych na ziemiach dawnej Rusi. Wizerunek powielany w licznych kopiach zalicza się do typu zwanego z grecka Eleusa czyli Miłosierna, Czuła – patrz S.12685MŁ. Wyróżnikiem przedstawienia jest relacja Bogurodzicy z Chrystusem przytulonych policzkami w geście matczyno-dziecięcej zażyłości. Pierwszą taką ikonę miał namalować św. Łukasz, w rzeczywistości wizerunki Eleusy upowszechniły się w X w. Warianty przedstawienia mogą różnić się między sobą – z Chrystusem na lewym, a czasem na prawym przedramieniu Bogurodzicy, jak na prezentowanym obrazie. Zachowany w Rosji pierwowzór Bogurodzicy Włodzimierskiej według tradycji miał przetrwać najazd mongolski. Pochodzący z Bizancjum obraz podarował patriarcha Konstantynopola jednemu z synów księcia Włodzimierza Monomachia i posłał za pośrednictwem metropolity Michała przybyłego z Konstatynopola do Kijowa w 1130 r. Początkowo ikonę umieszczono w monasterze w Wyszgorodzie położonym na północ od Kijowa. Andrzej zwany Bogolubskim, jeden z wnuków Monomacha, rozszerzając swoje władztwo i rozpowszechniając kult Bogurodzicy, przeniósł ikonę do zapoczątkowanego przez siebie Bogolubowa, a potem do Włodzimierza nad Klaźmą. Ikona, umieszczona w soborze Zaśnięcia Bogurodzicy i nazwana Włodzimierską, stała się wkrótce główną świętością księstw Włodzimiersko-Suzdalskiego, od XIV w. Moskiewskiego i całej moskiewskiej Rusi. Wątpliwe jednak, by bizantyjski wizerunek przetrwał zniszczenie Włodzimierza przez wojska Batu-Chana w 1238 r. Badania przeprowadzone w XX w. wykazały, że ikona uchodząca za oryginał pochodzi z XIII w. i jest zapewne kopią zdjętą ze starszej. Dalsze dzieje wizerunku Bogurodzicy Włodzimierskiej opisano pod S.12859MŁ.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967