Chrystus Ukrzyżowany

W sztuce ludowej ważne miejsce zajmuje Chrystus, który poprzez swój ziemski żywot stał się bliższy człowiekowi niż zasiadający na niebiańskim tronie Bóg Ojciec. Dlatego też do Syna Bożego i Maryi ludność zanosiła modły, wierząc w ich święte wstawiennictwo i opiekę. To ich wizerunki, obok świętych patronów, umieszczano w przydrożnych kapliczkach czy na krzyżach, o czym świadczy różnorodność zachowanych rzeźb. Przedstawienia maryjne częściej były związane z cudownymi figurami z sanktuariów, chrystologiczne zaś, wzorowane na sztuce kościelnej, z ostatnim etapem życia – męką, śmiercią i zmartwychwstaniem. Najpopularniejsze wśród tych drugich to: Chrystus Frasobliwy, Chrystus Ukrzyżowany i Chrystus Zmartwychwstały. Każde z przedstawień miało ustalony sposób prezentacji, a rzeźbiarze starali się go przestrzegać. Nazareński ukazywał Jezusa oczekującego na wyrok Piłata, w pozycji stojącej z dłońmi związanymi grubym sznurem. Frasobliwy, nawiązujący do ostatniej sceny drogi na Golgotę i będący symbolicznym podsumowaniem Męki Pańskiej, prezentował Syna Bożego siedzącego na kamieniu czy skale, z głową wspartą na jednej lub obu dłoniach oraz często z czaszką Adama na kolanie lub pod stopą. Wzór ikonograficzny Ukrzyżowanego, utrwalony w XIII wieku, przedstawiał Chrystusa w koronie cierniowej, z głową umiejscowioną na łączeniu belek krzyża i przechyloną ku prawemu ramieniu, okrytego jedynie przepaską biodrową (perizonium), przybitego do krzyża: z dłońmi rozpostartych rąk przybitymi do poziomej belki oraz stopami skrzyżowanymi lub nie, a przybitymi jednym lub dwoma gwoździami do belki pionowej. Późniejszy – uformowany w okresie gotyku – wizerunek Zmartwychwstałego prezentował Chrystusa w pozycji stojącej, z obnażoną piersią i widocznymi ranami, okrytego płaszczem i w koronie królewskiej, który jedną ręką błogosławi, a w drugiej trzyma triumfalny proporzec na drzewcu zakończonym krzyżem. Choć formę rzeźbiarskich przedstawień determinował ustalony od wieków kanon, to każdy twórca miał własną wizję dzieła. Przejawiała się w sposobie kształtowania korony cierniowej z ogniw łańcucha czy kolczastych gałązek krzewu, fałdach szat – perizonium lub płaszcza, puklów włosów i brody, ale najbardziej widoczna była w ekspresji twarzy i naprężeniu mięśni klatki piersiowej wskazujących na ogrom cierpienia.