Marcin Poczobut

Medal na cześć Marcina Poczobutta (1728–1810) powstał w 1775 roku na zlecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795). Wykonał go zaliczany do najwybitniejszych medalierów epoki Jan Filip Holzhaeusser (1741–1792). Praca wpisuje się w zaprowadzony przez monarchę obyczaj wyróżniania zasłużonych dla kraju osób. Medale w zamierzeniu króla obok wzbudzania doznań estetycznych miały umacniać obdarowanych w cnotach i promować pożądane normy społeczne. Za dydaktyczną funkcją sztuki w oświeconych czasach stanisławowskich krył się zamiar formowania obywateli świadomych dobra ojczyzny.

Marcin Poczobutt, nim zasłynął w dziedzinie astronomii i zyskał uznanie jako reformator oświaty oraz poeta, po wstąpieniu do zakonu jezuitów (1745) kształcił się w Pradze (1754–1756), studiując grekę, matematykę i astronomię, której znajomość pogłębiał w latach 1760–1764 w Niemczech, we Francji oraz Włoszech. Po powrocie do Polski w 1764 roku został profesorem matematyki i astronomii na prowadzonej przez jezuitów Akademii Wileńskiej. Rok później objął kierownictwo w tamtejszym obserwatorium astronomicznym, które w latach 1770—1772 przebudował i wyposażył w urządzenia sprowadzone z Wielkiej Brytanii. Jego obserwacje Merkurego posłużyły do obliczenia orbit i stworzenia mapy planet. Już jako królewski astronom w 1767 roku przystąpił do tworzenia precyzyjnych map Rzeczypospolitej, korzystając przy tym między innymi z pomiarów zaćmień Słońca i Księżyca. Od roku 1770 był członkiem Królewskiej Akademii Nauk w Londynie (Royal Society of London). Królowi Stanisławowi Augustowi zadedykował zbadany przez siebie gwiazdozbiór szesnastu ciał niebieskich, nazywając go w połowie lat 70. Bykiem Poniatowskiego (łac. Taurus Poniatovii).

Awers omawianego medalu przedstawia półpostać uczonego w stroju zakonnym w prawym profilu, otoczoną łacińskim napisem, w tłumaczeniu: „Marcin Poczobutt astronom króla polskiego, Towarzystwa Królewskiego w Londynie członek, urodzony 1728”. Na odwrotnej stronie widzimy instrumenty astronomiczne – globus, lunetę, cyrkiel – oraz księgę z monogramem uczonego, z łacińską inskrypcją powyżej, w tłumaczeniu: „Tak się do gwiazd wznosi oraz królewską dedykacją u dołu”, w tłumaczeniu: „Sławie dobrze zasłużonemu dał Stanisław August król 1775”.

Tomasz Markiewicz