Denar książęcy Bolesława Śmiałego

Upadek monarchii wczesnopiastowskiej w latach 30. XI wieku skutkował zaprzestaniem w kraju emisji denarów – srebrnych monet będących fundamentem systemu pieniężnego Europy aż do początku XIV wieku. Jej wznowienie nastąpiło w Polsce za panowania Bolesława Śmiałego (1058–1079), w czasie którego wybito kilka różniących się ikonograficznie i następujących po sobie typów denarów. Serię tę zapoczątkował omawiany denar książęcy, wybijany najprawdopodobniej w latach 1069–1076, następnie dwa typy monet królewskich emitowanych już po koronacji (1076) oraz bity we Wrocławiu denar z głową św. Jana.

Na awersie denara książęcego widnieje głowa otoczona napisem BOLEZLAVS, na stronie odwrotnej postać jeźdźca na koniu. Jest to pierwsze w numizmatyce polskiej przedstawienie władcy na koniu, które należy rozumieć jako manifestację siły, szlachetności, a przede wszystkim suwerenności władzy politycznej polskiego księcia. Wizerunkom władcy nie towarzyszą insygnia władzy królewskiej, co pozwoliło ustalić czas emisji na okres poprzedzający koronację.

Obieg emitowanych w mennicy krakowskiej denarów Bolesława Śmiałego był ograniczony do Małopolski. Były to pierwsze wysokonakładowe emisje monet w Polsce, które zapełniły ówczesny rynek pieniężny. Jednocześnie denary te były pierwszymi monetami w kraju zawierającymi celową domieszkę miedzi, sukcesywnie zwiększaną. Zawierały one początkowo około 40% srebra. By ukryć niską próbę tych monet, gotowano je w roztworze soli kuchennej i kamienia winnego, co prowadziło do usunięcia z ich powierzchni miedzi i pozostawienia srebra.

Opisywany egzemplarz pochodzi najprawdopodobniej ze skarbu z Karczmisk, ukrytego po 1135 roku, liczącego pierwotnie 4504 monety. Liczna reprezentacja monet Bolesława Śmiałego w tym zespole (ponad 15%) wskazuje, że były one w użyciu przez kilkadziesiąt lat, do końca panowania Bolesława Krzywoustego (1102–1138).

Tomasz Markiewicz