Zamek Lubelski

Wzgórze Zamkowe w Lublinie zawdzięcza swą nazwę usytuowaniu tu w okresie średniowiecza grodu zamkowego. U jego podnóża, za czasów króla Kazimierza Wielkiego, w drugiej połowie XV wieku, osiedlili się Żydzi. Dzielnica zamieszkana przez ludność żydowską sąsiadowała z miastem otoczonym murami. Jej mieszkańcy, zgodnie z przywilejem „de non tolerandis Judaeis”, nie mogli nabywać domów w mieście ani handlować na jego terenie. Mimo to, wraz z rozwojem Lublina położonego na skrzyżowaniu szlaków kupieckich, bogaciła się także społeczność żydowska. W XVI stuleciu swą świetność przeżywała zamieszkana przez nią dzielnica na Podzamczu. Powstała tu piękna synagoga Maharszala i wiele innych murowanych budynków publicznych i prywatnych.

Z czasem bogatsi Żydzi przenieśli się na przedmieścia. Ich stara dzielnica biedniała. Ruiny lubelskiego zamku w latach 20. XIX wieku zostały przebudowane na więzienie. Wzniesiono neoklasycystyczny gmach. Z dawnej zabudowy pozostała jedynie gotycka kaplica Trójcy Świętej oraz romańska wieża zwana donżonem. Reforma Aleksandra Wielkopolskiego z 1862 roku zniosła zakaz osiedlania się Żydów w granicach miast. Wówczas, w ciągu kilkunastu lat, lubelskie Stare Miasto w większości zasiedliła ludność wyznania mojżeszowego.

Otaczające wzgórze Zamkowe ulice Jateczna, Szeroka czy Krawiecka były zabudowane kilkupiętrowymi kamienicami. Bliżej zamku domy były niższe i drewniane. Wzdłuż murów zamkowych biegła ulica Zamkowa zamieszkana przez biedotę. Na ulicy Ruskiej, przy której znajdował się targ, mieszkało wielu rzemieślników. Życie w starej dzielnicy żydowskiej toczyło się na ulicach pełnych handlarzy drobnym towarem, tragarzy i furmanów. Wszędzie słychać było jidysz. Taką scenerię uchwycił Aleksander Stepanoff, autor fotografii powstałej przed 1895 rokiem. Świat ten zniknął z krajobrazu miasta po II wojnie światowej. U stóp zamku, na gruzach dawnej dzielnicy żydowskiej zamienionej w czasach okupacji na getto, powstał plac zwany dziś Zamkowym.