Od XS do XXL

Mówi się, że o gustach się nie dyskutuje – i słusznie! Ale może warto porozmawiać o tym, co uważano za piękne na przestrzeni wieków. Czy zawsze wielbiono szczupłe i wysportowane sylwetki? Jak wyobrażano sobie ciała wszechpotężnych bogów? Szybki rzut oka na starożytność, barok i XX w. rodzi kolejne – jeszcze ważniejsze – pytanie: czy ideał musi być jeden? Przekonaj się o tym, poznając kanony piękna ubiegłych wieków.

Opracowanie:

Renata Pernak

Kanon piękna

Słowa „kanon” używamy na określenie zbioru reguł i wzorów. Zatem kanon piękna w sztuce określa, jak powinna wyglądać piękna kobieta, a jak piękny mężczyzna, np. w rzeźbie czy na obrazie. Kanon nie jest jednak dany raz na zawsze, lecz zmienia się wraz z upływem czasu. Dlatego w różnych epokach inaczej przedstawiano ludzkie ciało. Przekonaj się, jak to wyglądało w starożytności, baroku oraz w XX w.

Starożytność – idealne proporcje

W starożytności kanon sztuki zakładał, że ciało portretowanego należy ukazać w odpowiednich proporcjach. Przez pewien czas traktowano tę regułę dosłownie – wyliczając matematycznie wielkość poszczególnych części ciała. Z czasem pojęcie proporcji stało się bliższe harmonii.

Elżbieta z Radziwiłłów Potocka

Fotografia

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Bogini Sechmet

Egipska bogini przedstawiona została jako siedząca kobieta z głową lwicy. Ciało potraktowane zostało w sposób uproszczony i schematyczny. Egipscy rzeźbiarze pracowali, bazując na wzorze złożonym z kwadratów tej samej wielkości. Na siedzącą postać składało się 15 kwadratów. Każda część ciała była temu podporządkowana, np. od czubka głowy do ramion – trzy kwadraty; od czubka głowy do oczu – jeden.

Elżbieta z Radziwiłłów Potocka

Fotografia

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Ważna była także wielkość rzeźby. W tym przypadku kanon sztuki łączył się ze względami wizerunkowymi czy wręcz politycznymi. Posągi władcy musiały być najwyższe. Obowiązywała zatem zasada – im niższa pozycja w społeczeństwie, tym niższa rzeźba.

Bogów i boginie przedstawiano zawsze jako młodych i silnych.

Elżbieta z Radziwiłłów Potocka

Fotografia

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Grecki oszczepnik

Starożytni Grecy ogromną wagę przywiązywali do sprawności fizycznej oraz zawodów sportowych. To właśnie Grecja jest ojczyzną wielu dyscyplin, a także igrzysk olimpijskich. Co ciekawe, starożytni cenili bardziej sporty indywidualne niż zespołowe. Wierzono, że zwycięzcy sprzyjają bogowie.

Prezentowana rzeźba przedstawia oszczepnika, czyli mężczyznę rywalizującego w konkurencji polegającej na rzucie oszczepem. Oszczep sportowy nawiązywał do podobnych narzędzi używanych w trakcie bitwy. Z tego powodu oszczepnikami bywali także żołnierze.

Przedstawiając umięśnione ciało sportowca, rzeźbiarz trzymał się stworzonego przez siebie kanonu zwanego od jego nazwiska kanonem Polikleta. Najważniejsze były wzajemne proporcje poszczególnych części ciała. Stopa miała stanowić 1/6 wysokości całego człowieka, twarz – 1/10 jego wysokości, itd. By uniknąć wrażenia sztywności sylwetki, Poliklet starał się ująć postać w lekkim ruchu.

Niestety rzeźba Polikleta nie przetrwała do naszych czasów. Znamy ją jedynie z licznych kopii.

Bogini Afrodyta

Praksyteles, tworzący ok. 100 lat po Poliklecie, jako pierwszy odważył się wyrzeźbić nagą kobietę. Wywołał tym niemałą sensację! Wielu ludzi oburzyło się tym, ale jeszcze więcej popadło w zachwyt.

Wizerunek bogini Afrodyty, zdaniem Greków, pokazywał idealne piękno kobiecego ciała. Bogini prezentuje się młodzieńczo, a jej twarz wyraża brak trosk trapiących zwykłych śmiertelników. Praksyteles stworzył własny kanon – postacie starał się ukazywać miękko i lekko. Wrażenie delikatnego stąpania po ziemi rzeźbiarz uzyskał m.in. dzięki charakterystycznie wygiętej sylwetce. W efekcie jest ona pozbawiona sztywności i ciężkości.

Praksyteles stał się sławny już za życia. Wielu ludzi specjalnie przyjeżdżało, by zobaczyć jego Afrodytę. Niestety oryginał rzeźby nie zachował się do naszych czasów.

Barok – rubensowskie kształty

W baroku za idealne uważano kobiety pulchne. Malarzem, który często przedstawiał takie ciała, był Peter Paul Rubens. Stąd wzięło się określenie „rubensowskie kształty” na określenie puszystych kobiet.

Wenus z gołąbkiem

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Wenus z gołąbkiem

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Bogini czy śmiertelniczka?

W baroku powstało dzieło, które jest kopią obrazu wykonanego ok. 100 lat wcześniej przez Lamberta Sustrisa.

Wenus z gołąbkiem

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Na pierwszym planie leży rzymska bogini miłości – Wenus. Kobieta nie ma wprawdzie jeszcze typowo rubensowskich kształtów, ale jej ciało ukazano z dużą dozą naturalności i zmysłowości. W XVI w. nagość w malarstwie przestała być tematem zakazanym czy wstydliwym.

Artysta pokazał ciało możliwie wiernie, bez upiększania ani retuszu. Bogini jest zatem podobna do śmiertelniczki. O boskim pochodzeniu bohaterki przypomina jednak nie tylko tytuł obrazu, ale również gołąbek – atrybut Wenus.

Trzy Gracje

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Rubensowskie gracje

Obraz przedstawia, znane z mitologii rzymskiej, Gracje. To trzy siostry: Aglaja, Eufrozyne i Talia. Wszystkie były towarzyszkami bogini miłości, Wenus. Obraz jest kopią dzieła namalowanego przez Petera Paula Rubensa.

Trzy Gracje

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Kobiety Gracje zostały przedstawione nago na łonie natury. Autor umieścił bohaterki w samym centrum obrazu, a przy pomocy światła sprawił, że ich ciała wyróżniają się na tle ciemnego ogrodu.

Boginie stoją swobodnie z wdziękiem prezentując swoje ciała. Malarz eksponuje pełne kształty kobiet. Tak właśnie wyglądają uwielbiane w baroku rubensowskie kształty.

Trzy Gracje

Muzeum – Zamek w Łańcucie

XX wiek – czym jest piękno?

To pytanie zadawano sobie we wszystkich epokach, ale dopiero w sztuce XX w. odważono się odpowiedzieć: piękno nie ma definicji. Sztuka poprzedniego stulecia nie stara się narzucić jednego kanonu, lecz dopuszcza wiele możliwości. Inaczej niż moda czy kultura popularna, które w ostatnich dekadach starały się utrwalić myślenie, że piękne ciało (zwłaszcza kobiety) powinno być szczupłe.

Akt

Muzeum Narodowe w Lublinie

Akt

Muzeum Narodowe w Lublinie

Lekcja anatomii

W XX w. artysta Symche Trachter postanowił przeanalizować w swoim rysunku męską sylwetkę. Przedstawił ją naturalnie, bez zbędnego upiększania, ale z dużą dbałością o anatomiczne detale. Mięśnie są uwypuklone nie po to, by pokazać wysportowane ciało, lecz by przyjrzeć się jego budowie.

Akt

Muzeum Narodowe w Lublinie

Rysunek sangwiną, czyli specjalną brązową kredką, nadaje się do tego idealnie. Takie studiowanie ludzkiego ciała i wiedza nabyta przez artystę mogą się okazać pomocne w twórczości, także malarskiej. Sangwiną wykonuje się bowiem zwykle szkice przed przystąpieniem do właściwej pracy.

Dojrzewanie

rzeźba

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Dziewczynka czy kobieta?

Ciało każdego człowieka na przestrzeni życia bardzo się zmienia, przyjmując inny wygląd na różnych etapach rozwoju. Artysta Marek Szwarc postanowił uchwycić w swojej rzeźbie proces przeistaczania się dziewczynki w kobietę.

Okres dojrzewania jest dla każdej dziewczynki niezwykle ważny. W tym czasie istotne są nie tylko fizyczne zmiany, ale także to, jak zmienia się postrzeganie jej przez innych – odtąd przestaje być dzieckiem, a zaczyna być traktowana jak kobieta.

Dojrzewanie

rzeźba

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Dojrzewanie nie jest jedną krótką chwilą, lecz dłuższym procesem. Ciekawe zatem, że rzeźbiarz postanowił uchwycić nie pojedynczą chwilę, lecz raczej zbiór różnych momentów rozciągniętych w czasie. Nie próbuje również oceniać tego, co się dzieje z dziewczynką – pozostaje neutralny. Praca Szwarca jest dowodem na to, że sztuka XX w. to czas różnorodności, twórczych poszukiwań i podejmowania nowych tematów.

Dojrzewanie

rzeźba

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

PAMIĘTAJ

Standardy i kanony piękna są subiektywne i różnią się w zależności od kultur i okresów historycznych.

Od XS do XXL

Tagi

Słownik pojęć:

Barok – główny kierunek w kulturze europejskiej, którego trwanie datuje się od końca XVI w. do XVIII w. W sztuce cechował się przepychem, dekoracyjnością i kontrastami. Barok wyodrębnił się we wszystkich dziedzinach sztuki: architekturze, literaturze, teatrze, plastyce i muzyce.

Kultura popularna – rodzaj kultury, do której dostęp jest łatwy i powszechny, a uczestnictwo w niej nie wymaga pogłębionej wiedzy. Duże znaczenie w kształtowaniu kultury popularnej odgrywają media (głównie telewizja), a obecnie internet.

Starożytność – okres w historii obejmujący dzieje od powstania pierwszych cywilizacji do około V w. n.e. Termin ten stosuje się dla obszarów Bliskiego Wschodu, Europy i Afryki Północnej, na których w starożytności rozwinęły się wielkie cywilizacje, m.in. babilońska, egipska, grecka i rzymska. Niekiedy zamiennie dla Grecji i Rzymu używa się terminu „antyk”.