Brakteat protekcyjny Bolesława Krzywoustego

Bolesław Krzywousty (1102/1107–1138) obok dwustronnych denarów – z  wyobrażeniami na awersie i rewersie – emitował dwa typy denarów jednostronnych, wybijanych na bardzo cienkim krążku przy użyciu jednego stempla. Były to brakteaty (łac. bractea – blaszka). Charakteryzowały się dużą średnicą i zarazem większą przestrzenią na treści ikonograficzne i ideowe. Na pierwszym typie jest postać św. Wojciecha w paliuszu, z księgą Ewangelii i pastorałem. Typ drugi przedstawia księcia klęczącego przed św. Wojciechem, którego prawa dłoń spoczywa na głowie władcy.

Okoliczności emisji brakteatów, ich chronologia oraz relacja względem denarów dwustronnych są ciągle dyskutowane.

Emisję brakteatu ze świętym i księciem wiązano z podjętą w latach 30. próbą uzależnienia Kościoła polskiego od metropolii magdeburskiej oraz z hołdem lennym złożonym przez polskiego księcia cesarzowi Lotarowi w Merseburgu (1135 rok). Odpowiedzią na te wydarzenia miała być scena interpretowana jako akt poddania się księcia i państwa pod protekcję św. Wojciecha. Emisja, datowana na 1135 rok, miała służyć wzmocnieniu pozycji władcy w kraju, osłabionej położeniem międzynarodowym. Inna koncepcja zakłada, że wprowadzenie brakteatów było motywowane ekonomicznie i wiązało się z planami wprowadzenia w Polsce reformy systemu pieniężnego, według praktyki stosowanej w tym czasie w Saksonii. Polegałaby na zwiększeniu częstotliwości wymiany pieniądza dla zapewnienia władcy większego zysku z produkcji menniczej. I właśnie temu miała służyć technika brakteatowa, usprawniająca i podnosząca wydajność mennicy. Przedstawiona na brakteacie scena zaś miała umacniać pozycję księcia w społeczeństwie, które traciło przy wymianie pieniądza. Kolejna interpretacja zakłada, że emisja omawianego brakteatu była związana z uzyskaniem rozgrzeszenia przez księcia po zamordowaniu brata Zbigniewa (1113 rok). Przedstawienie na monecie ilustruje moment rozgrzeszenia i poddanie się księcia pod opiekę patrona Polski. Brakteaty te miały być wybijane przez okres całego panowania, na co wskazują przede wszystkim wyniki analiz treści stempli i wag monet. Za długim okresem produkcji przemawia fakt, że rozpoznanych jest obecnie blisko 100 stempli, którymi wybito ponad 600 znanych egzemplarzy. Najprawdopodobniej monety powstały w Krakowie.

Tomasz Markiewicz