Kosynier

Insurekcja kościuszkowska – pierwsze polskie powstanie narodowe – była próbą zachowania niezawisłości państwa przed ostatnim rozbiorem. Epizody powstańcze i wizerunki uczestników ukazywali: Jan Piotr Norblin, Aleksander Orłowski, Jan Bogumił Plersch, Michał Stachowicz, Józef Peszka, Kazimierz Wojniakowski, Franciszek Smuglewicz. Obok Tadeusza Kościuszki i Bartosza Głowackiego ikonografia insurekcyjna ma jeszcze jednego ważnego bohatera. Mowa tu o postaci kosyniera, który jako symbol udziału ludu w walce o niepodległość wszedł do kanonu ikonosfery narodowej. Dzięki kartonom Grottgera, wizjom Racławic Chełmońskiego, Matejki, Styki, Rosena, Kossaków i Wyspiańskiego temat zyskał wybitne interpretacje.

Obraz żołnierza w chłopskim ubraniu, z kosą w ręku, uosabiającego stających do boju włościan pod hasłem „Żywią i bronią”, ukazuje rysunek Władysława Czachórskiego. Prawdopodobnie został wykonany według grafiki Verniera, z dzieła Karola Forstera La Pologne (Paryż 1840).

Historia kosynierów jest związana z powstaniem kościuszkowskim. Na polecenie naczelnika ziemianie z Krakowskiego wystawili własnym sumptem oddziały chłopskie, tak zwaną milicję krakowską. Za broń służyły im kosy, nazwano ich więc kosynierami. Wybitny architekt i wojskowy Piotr Aigner napisał podręcznik Krótka nauka o kosach i pikach na potrzeby szkolenia i dowodzenia tą formacją. Kosynierzy walczyli w insurekcji, obu powstaniach i innych kampaniach wojennych w Polsce.

Oddziały milicji krakowskiej formowano w trudnych warunkach, bez funduszy i wyposażenia. Ostatecznie nakazano ubranie jej „w zupełności w jakie bądź mundury”. Przewaga chłopów z Małopolski spowodowała, że ludowy strój krakowski stał się mundurem piechoty krakusów i kosynierów. Ubiór składał się z białej sukmany, pasa, brązowej guni na ramiona, czerwonej rogatywki lub tynieckiej magierki, butów z cholewami. Czapki rogatywki, granatowe kurtki z zielonymi wyłogami, spodnie z białego sukna stanowiły umundurowanie grenadierów krakowskich, sławnych kosynierów racławickich. Takiego grenadiera przedstawia rysunek Czachórskiego. Z kosą na sztorc w prawej ręce, siekierą za pasem, powiewającą chorągwią mógłby zaintonować Mazura wojennego: „Tnie chwacko tęga kosa / Nią wrogom utrzem nosa / Hey bracia! W imię Boże / Bóg nam dopomoże”.

Bożena Kasperowicz