Chrystus Pantokrator

Prezentowany wizerunek Chrystusa w typie Pantokratora Wszechwładcy (patrz S.12819MŁ) stanowi środkowe skrzydło składanej na zawiasach ikony z przedstawieniem Deesis oznaczającego po grecku błaganie, prośbę (patrz S.12787MŁ; S.12802MŁ). Pojęcie to od wczesnych wieków chrześcijaństwa ukształtowało się w oparciu o teksty liturgiczne, wśród nich eucharystyczna modlitwa dziękczynna i modlitwy błagalne, w których Kościół ucieka się do orędownictwa Bogurodzicy, Jana Chrzciciela, aniołów, apostołów, męczenników, świętych. Obrazowa forma Deesis, znana od VI-VII w., rozwinęła się w kilku wariantach, gdy po okresie obrazoburstwa zaprzestano zwalczać kult ikon w Bizancjum, skąd przedstawienie rozpowszechniło się na obszarze wschodniego chrześcijaństwa. W podstawowym wariancie ikonograficznym, oprócz centralnie umieszczonej postaci Chrystusa, występują: po prawicy Bogurodzica, po lewicy Jan Chrzciciel – najwięksi orędownicy ludzkości (patrz S.12824MŁ). Układ postaci zawsze jest hierarchiczny. Na terenach Carstwa Rosyjskiego, utożsamiającego się ze spuścizną Rusi, od połowy XVII w. wzmagał się ruch przeciwników reform liturgicznych zapoczątkowanych przez patriarchę Nikona. Prześladowani zwolennicy dawnej tradycji, nazywani staroobrzędowcami lub starowiercami, rozwinęli własne ośrodki wytwarzające przedmioty kultu, między innymi odlewane w metalu ikony składane czyli składnie. Wśród różnorodnej tematyki obrazowej składni znajdowały się przedstawienia Deesis. Prezentowana ikona jest przykładem wizerunku, w którym półpostacie Chrystusa z adorującymi Bogurodzicą i Janem Chrzcicielem umieszczono pojedynczo na każdym ze skrzydeł tryptyku (boczne nie zachowane). Ikony takie, używane często w podróży, mocowano rzemieniami do górnych bolców i noszono bezpośrednio na ciele. 

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967