Denar Bolesława Krzywoustego

Na przełomie XI i XII wieku niemal zupełnie ustał napływ do Polski obcych denarów – srebrnych monet, stanowiących fundament systemu pieniężnego Europy aż do początku XIV wieku. Pozostające w użyciu monety obce były wówczas wyłączane z obiegu i przeznaczane na surowiec menniczy do emisji pieniądza krajowego. W ten sposób w czasie panowania Bolesława Krzywoustego (1102/1107–1138) monety rodzime uzyskały w kraju ilościową przewagę nad emisjami napływowymi. Stworzyło to władzy książęcej warunki do wdrażania mechanizmów kontroli rynku pieniężnego i podejmowania pierwszych prób jego zmonopolizowania. Usprawnienie funkcjonowania administracji książęcej pozwoliło władcy na wdrażanie – ugruntowanego już w Europie – systemu cyklicznej wymiany pieniądza, który stawał się ważnym źródłem monarszego dochodu. Nowo wprowadzane denary, różniące się od poprzednich wyobrażeniami, były wymieniane według korzystnego dla emitenta przeliczenia (np. 3 denary nowe za 4 stare).

Bolesław Krzywousty w czasie swoich rządów wprowadził do obiegu kolejno cztery typy denarów, które można powiązać z poszczególnymi etapami i wydarzeniami z jego panowania. Znaczone są nimi współrządy ze Zbigniewem (1102–1107), objęcie władzy w kraju po wygnaniu brata (1107), a następnie krzywoprzysięskiej na nim zbrodni (1113), oraz omawiany w tym miejscu czwarty typ denara z ostatniego etapu panowania.

Na denarze tym widzimy, znaną już z monet Bolesława Śmiałego (1058–1079), scenę walki rycerza – być może księcia – ze smokiem. Na stronie odwrotnej widnieje równoramienny krzyż zakończony kulkami. Jest to moneta bez napisów i czytelnych odniesień do władzy książęcej. Trudno o jednoznaczne wyjaśnienie umieszczonej na monecie sceny. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z symbolicznym przedstawieniem walki ze złem, którego uosobieniem w tradycji chrześcijańskiej był smok. Możliwe że smok uosabia pogańskich Pomorzan, z którymi walką było naznaczone panowanie Bolesława Krzywoustego.

Wytwarzane w Krakowie, a być może w Wiślicy, monety Bolesława Krzywoustego obiegały przede wszystkim w Małopolsce z ziemią sandomierską i lubelską oraz na Śląsku, w Polsce środkowej i na Mazowszu – gdzie są odkrywane. Pozostały w użyciu przez kilkadziesiąt lat. Pojedyncze egzemplarze są notowane jeszcze w kilku skarbach ukrytych na przełomie XII i XIII wieku.

Tomasz Markiewicz