Piastuny

Tadeusz Pruszkowski aktywnie uczestniczył w polskim międzywojennym życiu kulturalnym jako artysta, krytyk, pedagog. Brał udział w I wojnie światowej jako żołnierz Legionów. Uczył się malarstwa u Konrada Krzyżanowskiego w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. W swojej działalności prezentował nurt twórczego powrotu do tradycji, określany mianem nowego klasycyzmu, który czerpał wzorce ze sztuki mistrzów renesansu i baroku, dystansując się od modernistycznych, progresywnych postulatów. Był członkiem kilku ugrupowań: Młoda Sztuka, Rytm. Malował głównie portrety i martwe natury. W Kazimierzu nad Wisłą „Prusz” prowadził malarnię, której uczestnicy zawiązali Bractwo św. Łukasza. Zginął w 1942 roku zastrzelony przez Niemców.

Z wczesnego okresu twórczości malarza pochodzi kilka dzieł symbolicznych, nawiązujących do ówczesnej, wojennej sytuacji kraju. Ich tematem były motywy i postacie z piastowskiej historii Polski, osnutej aurą legendy o początku narodu i jego założycielach. Należały do nich obrazy Śpiący Rycerz i Piastuny, wykonane na konkursy Towarzystwa Zachęty. Oba zostały wysoko ocenione, za drugi w 1917 roku malarz otrzymał pierwszą nagrodę.

Piastuny to przedstawienie sugestywne, monumentalne w kompozycji i wyrazie. Zawiera tylko niezbędne elementy budujące złożoną treść, narzucające się z ogromną siłą bezpośredniej obecności. Zastosowanie dwubarwnego kontrastu: ciemnego brązu i zgaszonej bieli, znakomicie wzmaga efekt. Pole obrazowe wypełniają potężne sylwetki trzech wojów uzbrojonych w dawną broń. Stoją w lesie, pośród wysokich jodeł i świerków przysypanych grubą warstwą śniegu, nad którymi złoci się mroźne niebo. Dwaj starsi mężowie to tytułowi piastuni – opiekunowie i nauczyciele młodzieńca. Pod ich okiem chłopiec zaprawia się w sztuce wojowania. Oswaja się z niebezpieczeństwem na polowaniu, tropiąc wroga, bo mężczyźni stąpają ostrożnie, obserwują i nasłuchują.

Scena zawiera kilka dopełniających się znaczeń. Wojowie-piastuni są zarazem symbolicznym uosobieniem słowiańskich przodków – Piastów. Wyeksponowany detal ubioru, jakim są kunsztowne pasy, kieruje skojarzenia na wątek gór i ikonografię górali. Trop prowadzi do żywej wówczas legendy o śpiących w Tatrach rycerzach, doskonale oddającej klimat oczekiwań, niepodległościowych dążeń i nadziei narodowych.

Bożena Kasperowicz