Portret Józefa Fedorowicza

W 1925 roku Witkacy poświęcił się sztuce portretowej, realizowanej w ramach jednoosobowej „Firmy Portretowej S.I. Witkiewicz”, która miała się stać źródłem szybkiego zysku i zaradzić kłopotom finansowym. Zasady powstawania wizerunków w technice pastelu, węgla, kredek i ołówka artysta zdefiniował w szczegółowym regulaminie, określając literami A, B, C, D i E charakter pięciu podstawowych typów oraz ich kombinacji. Często tworzył je pod wpływem kontrolowanych eksperymentów z użyciem substancji psychoaktywnych – narkotyków, leków odurzających czy alkoholu, dokumentując swój stan przy pomocy skrótów znakowych. Te bezpłatnie wykonywane rysunki, skodyfikowane jako typ C, powstawały podczas spotkań towarzyskich i były zarezerwowane dla przyjaciół. Typ C odznaczał się subiektywnym podejściem do modela, charakterystyką psychologiczną, a także wprowadzeniem karykaturalnej deformacji. Artysta zakładał również dojście do kompozycji abstrakcyjnej – Czystej Formy. Typ C reprezentuje portret wielokrotnie malowanego przez Witkiewicza meteorologa Józefa Fedorowicza, zwanego Pimkiem lub Wiatrem Halnym, należącego do kręgu najbliższych zakopiańskich przyjaciół artysty. Dzięki jego zdolnościom aktorskim Witkacy obsadzał go w swoich sztukach wystawianych przez Teatr Formistyczny. Wizerunek Pimka z 1930 roku powstał w czasie intensywnych eksperymentów narkotycznych, które pozwalały artyście osiągnąć wzmożone doświadczenie rzeczywistości. Często stosowaną przez niego kombinacją było połączenie oznaczonych w obrębie portretu Fedorowicza kokainy (Co) i eukodalu (Eu) – pochodnej morfiny, wywołującej stan euforii. Nieznaczny poziom deformacji rysów pozwolił zachować podobieństwo modela i wydobyć jego indywidualne cechy – trójkątną twarz z charakterystyczną bródką, zarysowane pospiesznie czarną kreską. Wąski kadr ujmuje jedynie głowę i fragment ramienia, dynamizując wizerunek i nadając mu ekspresję. Intensyfikują ją pociągnięcia żółtego pastelu, tworzące wokół konturu postaci odrealnioną świetlistą poświatę.

Anna Hałata