Pejzaż górski

Stefan Filipkiewicz należy do grona najwybitniejszych przedstawicieli „polskiej szkoły pejzażowej” okresu Młodej Polski i lat 20.–30. XX wieku.

Jeszcze przed rozpoczęciem studiów zadebiutował wystawą, na której zaprezentował widoki Tatr. Rozwijał swój talent w akademii krakowskiej u Józefa Mehoffera, Józefa Pankiewicza, Leona Wyczółkowskiego i najważniejszego – Jana Stanisławskiego. Spośród uczniów Stanisławskiego Filipkiewicz w sposób najbardziej twórczy rozwinął koncepcje mistrza. Pejzaż pozostał dominującym tematem jego twórczości, choć malował też martwe natury i liczne kwiaty. Największą biegłość artystyczną osiągnął w przedstawianiu krajobrazów górskich, rozległych pasm, ulubionych tatrzańskich szczytów.

Jednym z ich przykładów jest wykonany akwarelą Pejzaż z 1922 roku. Jest to wrażeniowy zapis malowniczej panoramy gór, uchwyconej w pochmurny, wczesnowiosenny dzień. Kompozycja z przewagą tonów błękitu, zieleni i żółcieni ukazuje tonące w chmurach i mgłach wierchy, oglądane z dużego oddalenia. Na pierwszym planie widnieje ostry dach góralskiej chaty, wtopionej w łagodne zbocze łąki. Za poziomym pasem trawy rozciągają się ułożone parawanowo, przenikające się kolejne plany. Mistrzowsko oddana głębia perspektywiczna wciąga wzrok widza w rozległą przestrzeń, spiętą nad górskim masywem niebem prześwietlonym srebrnym blaskiem słońca. Harmonia barw, czasem zestawianych na zasadzie kontrastu, współgra z porządkiem konstrukcji kompozycji. Poszczególne elementy ujęte zostały w spokojny rytm odpowiadających sobie poziomych i ukośnych linii. Z połączenia tych środków powstała nastrojowa wizja oddająca kwintesencję górskiej przyrody.

Warto przypomnieć kilka faktów z życia Filipkiewicza. W latach 1914–1917 artysta służył w Legionach (zaprojektował mundury i tarcze legionowe). W 1939 roku wyjechał z rodziną na Węgry, gdzie działał w konspiracji. Był sekretarzem Komitetu Obywatelskiego do spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami – reprezentanta rządu polskiego na uchodźstwie. Organizacja ocaliła około pięciu tysięcy Żydów przez nadanie im nowych  tożsamości i zorganizowanie fałszywych dokumentów. Filipkiewicz, wraz z prezesem Komitetu – Henrykiem Sławikiem, i współpracownikami, został aresztowany w lipcu 1944 roku przez gestapo i zamordowany miesiąc później w obozie Mauthausen-Gusen.

Bożena Kasperowicz