Łoś na trzęsawisku

Henryk Weyssenhoff na przełomie XIX i XX wieku cieszył się dużym uznaniem i popularnością jako znakomity pejzażysta, piewca polskiego krajobrazu. Pochodził ze starej rodziny szlacheckiej osiadłej w Inflantach. Za udział ojca w powstaniu styczniowym całą rodzinę skazano na zesłanie. W drodze na Syberię lekcji rysunku udzielał małemu Henrykowi brat Józefa Kraszewskiego. Po powrocie do kraju Weyssenhoff uczęszczał do warszawskiej szkoły rysunkowej Wojciecha Gersona. Za namową Henryka Siemiradzkiego podjął studia w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych, następnie, wzorem wielu polskich artystów 2. połowy XIX wieku, w Monachium, gdzie przyjaźnił się między innymi z Alfredem Wieruszem-Kowalskim. Regularnie wyjeżdżał do Paryża, gdzie poznawał aktualne tendencje w sztuce europejskiej. Mieszkał w rodzinnym majątku Russakowicze na Białorusi. Fascynacja pięknem tego regionu znalazła wyraz w twórczości, która jest niemal epicką opowieścią o tamtejszej przyrodzie. Z upodobaniem odtwarzał krajobrazy oglądane w różnych porach roku i dnia: ostępy puszcz, leśne głusze, zacisza z dworkami, cmentarze, rozległe łąki, moczary. Na obrazach przyroda nie jest zmącona obecnością człowieka, zachowuje coś z pierwotnego dostojeństwa, pojawiają się jedynie zwierzęta: psy, niedźwiedzie, łosie, głuszce.

Obraz Łoś na trzęsawisku to przykład lirycznego, melancholijnego przedstawienia fragmentu natury poleskiej. Artysta kilkakrotnie powracał do motywu bagiennego torfowiska z pdòkami (stogami siana na palach) zasnutego poranną mgłą, po którym wędruje łoś (Łoś, Tęsknota I, Tęsknota II, Przeczucie). Weyssenhoff wydobywał klimat swoich realistycznych kompozycji, umiejętnie posługując się subtelnym rysunkiem i wysmakowanym kolorem, wzbogacając swój sposób przedstawiania natury o doświadczenia impresjonistów. Przez współczesnych był określany mistrzem pejzażu nastrojowego. Jego pejzaże często skrywają symboliczno-metafizyczne treści odwołujące się do skojarzeń narodowo-patriotycznych (Cmentarz, Przeczucie, Ślad).

Warto pamiętać, że Weyssenhoff był także cenionym ilustratorem – tym gatunkiem twórczości zajmowało się wówczas wielu znanych artystów. Przykładem tej sztuki w jego wydaniu jest cykl ilustracji do powieści kresowej Sobol i panna autorstwa brata malarza, Józefa.

Bożena Kasperowicz