Stanisław August - budowa kościoła Opatrzności Bożej w Warszawie

Ten rzadki medal, notowany tylko w niektórych zbiorach publicznych, upamiętnia wmurowanie kamienia węgielnego pod kościół Opatrzności w Warszawie 3 maja 1792 roku. Budowla miała być wotum za Konstytucję 3 maja 1791 roku. Obchody pierwszej jej rocznicy rozpoczęło uroczyste posiedzenie Sejmu w kościele Świętego Krzyża, skąd po Mszy świętej orszak zgromadzonych pod przewodnictwem króla, w asyście doborowych oddziałów wojskowych, skierował się na miejsce przeznaczone na wzniesienie kościoła – obecnie teren Ogrodu Botanicznego. Wmurowanie kamienia węgielnego tak zrelacjonowała „Gazeta Narodowa y Obca”: „Xsiążę Prymas poświęcił kamień zwyczaynym obrządkiem; po czym podał złotą kielnię i młotek królowi Jmci, położono pod kamień medal i pieniądze za teraźnieyszego panowania bite. Po założeniu kamienia na kościół Opatrzności, gdy J. K. Mć rzucił kielnią, a po nim xx. Biskupi, Ministrowie, i Marszałkowie seymowy”. Niewątpliwie informacja prasowa o medalu umieszczonym pod kamieniem węgielnym odnosi się do omawianej pracy.

Awers zdobi głowa króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w prawym profilu otoczona monarszą tytulaturą w języku łacińskim, w tłumaczeniu: „Stanisław August król Polski, wielki książę litewski”. Na przecięciu szyi monarchy autor umieścił swoją sygnaturę: „F[ecit]. JAN REGULSKI”. Stronę odwrotną wypełnia jedenastowierszowa łacińska inskrypcja, w tłumaczeniu: „Stanisław August król i Sejm Rzeczypospolitej uchwalili dnia 3 maja 1791 kościół na cześć Świętej Opatrzności, którego pierwszy kamień położyli dnia 3 Maja roku 1792”. Koleje dziejów sprawiły, że kościół wzniesiono dopiero w czasach nam współczesnych.

Znane są dwie odmiany tego medalu, różniące się awersem. Pierwotną wersję wykonał Jan Filip Holzhaeusser (1741–1792) według wzoru wprowadzonego po raz pierwszy na medalu koronacyjnym z 1766 roku. Uszkodzenie stempla wymusiło wkrótce wykonie nowej matrycy. Jej opracowanie po śmierci artysty zlecono Janowi Regulskiemu (około 1760–1807) – cenionemu gliptykowi i rzeźbiarzowi, a także utalentowanemu medalierowi.

Nasz egzemplarz pochodzi z zakupionej do Muzeum medalierskiej kolekcji Bolesława Minki.

Tomasz Markiewicz