św. Mikołaj

Czczony zarówno we wschodnim jak i zachodnim chrześcijaństwie Mikołaj Cudotwórca był arcybiskupem Mirry w Azji Mniejszej. Żył w III/IV w. w czasach cesarza Dioklecjana i Konstantyna Wielkiego i zasłynął wieloma cudami. Na wschodzie chrześcijaństwa jego kult rozwijał się już od V w. i dotarł na Ruś z Bizancjum. Wraz z kultem pojawiły się na ziemiach Rusi najstarsze wizerunki świętego, a przez wieki wykształciło się wiele wariantów jego obrazowania. Na większości ikon św. Mikołajowi już od X w. towarzyszą postacie Chrystusa i Bogurodzicy, którzy naznaczyli świętego na urząd biskupi i podają mu oznaki sprawowanego urzędu – Ewangelię i omoforion. Od XIV w. wizerunki Chrystusa i Bogurodzicy na ikonach św. Mikołaja powiązano w legendą. Mikołaj Cudotwórca miał być uczestnikiem pierwszego powszechnego soboru kościelnego w Nicei w 325 r., na którym zgodnie z opowieścią przytaczaną w jego licznie powielanych żywotach, miał spoliczkować heretyka Ariusza. Za to wykroczenie św. Mikołaja zdjęto z urzędu biskupiego. Wówczas zjawili się Chrystus z Bogurodzicą przywracając świętemu odebraną za karę godność. Ten legendowy wątek współistniał na Rusi z innymi opowieściami o cudach św. Mikołaja, gdzie święty uznany był za pierwszego dobroczyńcę w każdej potrzebie, o czym świadczyły liczne obrazy, patrz S.12683MŁ, S.12796MŁ, S.12806MŁ, S.12820MŁ, S.12836MŁ, S.12868MŁ, S.12950MŁ. Do powszechnie używanych należały małe metalowe ikony ukazujące św. Cudotwórcę z Mirry w popiersiu. Na prezentowanej ikonie święty, trzymając w lewej ręce księgę Ewangelii, błogosławi prawicą, wyciągnięte wskazujący i środkowy palce są ułożone w tradycyjne staroruskie „dwupierstie”, któremu pozostali wierni staroobrzędowcy nie uznający XVII w. reform liturgicznych wprowadzających między innymi nowy sposób kładzenia krzyża trzema złączonymi palcami.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967