Kościół Panny Maryi (Brygidek)

Gotycko-renesansowy kościół pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej (obecnie rektoralny), nazywany kościołem pobrygidkowskim, powizytkowskim lub grunwaldzkim, jest ważnym obiektem dla historii Polski i Lublina. Należy do najwcześniejszych i najpiękniejszych budowli sakralnych Lubelszczyzny. Jest najstarszym kościołem mariackim w Lublinie i jednym z pierwszych, jakie powstały w Polsce. Wraz z klasztorem został ufundowany przez Władysława Jagiełłę jako wotum w podziękowaniu za zwycięstwo odniesione nad zakonem krzyżackim pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku. Jest pierwszym w kraju pomnikiem upamiętniającym je. Został zbudowany w latach 1412–1426 poza murami miasta, przy trakcie krakowskim, w miejscu istniejącej wcześniej (przed 1396 rokiem) kaplicy NMP dla sióstr i braci zakonu św. Brygidy Szwedzkiej, która wiele lat wcześniej w swoich objawieniach przepowiedziała zwycięstwo monarchy nad Krzyżakami. Przy budowie kościoła pracowali jeńcy krzyżaccy mieszkający we wsi położonej w pobliżu Lublina, nazwanej od ich narodowości Niemce. Gotycki kościół, mimo przebudowy w 2. połowie XVI wieku i 1. połowie XVII wieku, w znacznym stopniu zachował cechy architektury średniowiecznej, włącznie z resztkami późnogotyckiej polichromii w nawie bocznej i na poddaszu. Wyróżnia go niesymetryczny podział wnętrza na dwie nawy przeprowadzony około roku 1480, dostawiona w linii fasady wieża-dzwonnica (zbudowana w 1. połowie XVI wieku, podwyższona w końcu XVI lub na początku XVII wieku) oraz charakterystyczny szczyt schodkowy (ukształtowany po roku 1586). Znajdują się w nim między innymi wysokiej klasy dekoracje sztukatorskie w typie tak zwanego renesansu lubelskiego z 2. ćwierci XVII wieku i cenne wyposażenie (cykl obrazowy z życia św. Brygidy z lat 1632–1660 dekorujący stalle) oraz zespół ołtarzy neogotyckich z 1903 roku. Umieszczony na ścianie w bocznej nawie (do 2013 roku na łuku tęczowym, wcześniej być może w kruchcie) drewniany krucyfiks, pochodzący prawdopodobnie z przełomu XV i XVI wieku, mierzący około 190 cm, uchodzi za najstarszą figurę ukrzyżowanego Chrystusa w Lublinie. Był świadkiem historii, modlili się przy nim między innymi opozycjoniści w czasach „Solidarności” (lata 80. XX wieku).

Po kasacie klasztoru Brygidek w 1818 roku zabudowania przekazano w 1835 roku lubelskim wizytkom, które opuściły Lublin w 1882 roku. Następnie w gmachu klasztornym umieszczono instytucje rządowe. W 1917 roku zamieszkały tu siostry urszulanki, które odzyskały klasztor w latach 90. XX wieku.

Renata Bartnik