Kościół i szpital przy Krakowskim Przedmieściu

Widok fragmentu Krakowskiego Przedmieścia z zabudową zespołu świętoduskiego: bramą, szpitalem i kościołem. Za nim zarysy nowego ratusza i Brama Krakowska.

Kościół szpitalny (obiekt rektoralny) pw. św. Ducha był zbudowany poza murami miejskimi, na przedmieściu krakowskim, w latach 1419–1421. Powstał z uposażenia mieszczan lubelskich obok założonego już w XIV wieku pierwszego murowanego szpitala. Pierwotnie gotycki kościół miał tylko prezbiterium i nawę. Po pożarach w 1557 i 1602 roku został odbudowany w rodzimym stylu tak zwanego renesansu lubelskiego. W XVII wieku przystawiono do niego dwie kaplice, które połączone z kościołem po pożarze w 1733 roku stały się nawami bocznymi. Wówczas też świątynia otrzymała barokowy szczyt. Z końca XVIII wieku pochodzi przedsionek. W roku 1846 wieżę nakryto neogotyckim dachem.

Obiektem szczególnego kultu w świątyni jest cudowny obraz Matki Bożej Dobrej Rady, na którym 18 lipca 1642 roku pojawiły się krwawe łzy. Zauważył je modlący się przed nim uczeń szkół pojezuickich Jakub Lenczowski. Widzieli je także inni, duchowni, wierni, w kolejnych dniach masowo gromadzący się przy obrazie. Wkrótce wizerunek rozsławiły liczne uzdrowienia i łaski, jakich doznawali wierni, proszący Maryję także o oddalenie klęsk w groźnych dla kraju czasach wojen. O wstawiennictwo prosili między innymi: Piotr Skarga, Stefan Czarniecki, królowa Marysieńka Sobieska, Marianna Kościuszkowa (stryjenka Tadeusza, żona Jana Nepomucena, właściciela pobliskiego Sławinka), a także mieszczanie lubelscy i pielgrzymi. Cud i proces inkwizycji cudu upamiętniają wiszące w prezbiterium dwa monumentalne obrazy z 1672 i 1673 roku. Od czasu wydarzenia wierni pozostawiali w świątyni wota. W 1748 roku w skarbcu znajdowało się ich kilkaset – złotych, srebrnych, wysadzanych drogimi kamieniami; wiele z nich, a także srebrną sukienkę z obrazu, kielichy, monstrancję przekazano na potrzeby narodowe w czasie powstania kościuszkowskiego. Cennym obiektem jest także fragment tryptyku renesansowego ze sceną wskrzeszenia Piotrowina przez św. Stanisława oraz tablice nagrobne, między innymi Anny z Dönhoffów Daniłowiczowej z 1730 roku i Marianny Kościuszkowej zmarłej w roku 1800.

Renata Bartnik