Dzielnica żydowska w Lublinie

Teka Lublin należy do dojrzałych dzieł graficznych Leona Wyczółkowskiego (1852–1936), który grafice poświęcił ponad trzydzieści lat swojej działalności artystycznej, zarzucając na jej rzecz malarstwo olejne. Graficznym medium zainteresował się około roku 1900. Już jako dojrzały, uznany artysta zaczął analizować możliwości techniczne między innymi akwaforty, akwatinty, algrafii, fluoroforty i przede wszystkim litografii. Dzięki zbliżonym efektom odbitki litograficznej do rysunku i malarstwa oraz możliwościom eksperymentowania, które najbardziej odpowiadały preferencjom i temperamentowi Wyczółkowskiego, litografia stała się ulubioną techniką artysty. Cykle prac graficznych publikował w niskonakładowych tekach poświęconych pejzażowi oraz architekturze polskich miast. W panoramicznych miejskich widokach, ujęciach zabytkowych budowli i odtwarzanych z pietyzmem detalach architektonicznych łączył umiejętność dokumentacyjną z niezwykłą pasją indywidualnego odczuwania architektury. Teka Lublin stanowi jeden z najpiękniejszych portretów graficznych miasta, który artysta uzupełnił trzema planszami niezwiązanymi z miejską architekturą. Należą do nich dwie wersje Sosenek i Stara lipa w Piotrawinie. Wyczółkowski przygotował rysunkowe szkice podczas pobytu w Lublinie w 1918 roku. Złożoną z siedemnastu plansz autolitograficznych tekę wydano rok później w Krakowie w dwudziestu egzemplarzach. Po wydrukowaniu założonego przez artystę nakładu kamienie litograficzne zostały zniszczone, co w przypadku Wyczółkowskiego było częstą praktyką i nadawało jego odbitkom unikatowy charakter.

Osiedlający się w Lublinie już za czasów Kazimierza Wielkiego Żydzi zajmowali tereny u podnóża wzgórza Zamkowego. Z czasem doprowadzili do założenia Wyższej Uczelni Talmudycznej, synagogi oraz jednej z pierwszych hebrajskich drukarni. Ujęte na pierwszym planie planszy kamienice dzielnicy żydowskiej tworzą kulisy dla staromiejskich zabudowań i górującej nad nimi Wieży Trynitarskiej. Ledwie zarysowane ekspresyjną kreską detale architektoniczne zabudowań, pospiesznie kreślone przez artystę sylwetki przechodniów zostały podporządkowane wrażeniowej impresji i chęci uchwycenia atmosfery nieistniejącej już dzielnicy.

Anna Hałata