Bogurodzica Eleusa

Jednym z najbardziej znanych w rosyjskim prawosławiu wizerunków Bogurodzicy z Dzieciątkiem jest ikona Fiodorowskiej Eleusy – patrz S.12685MŁ, S.1208MŁ.  Średniowieczny pierwowzór ikony, wywodzący się z czasów panowania dynastii Rurykowiczów, od XIII w. znajduje się w Kostromie nad Wołgą. Szczególną rolę spełnił obraz na początku XVII w., w okresie kończącym poważny kryzys Carstwa Rosyjskiego zwany „wielką smutą” i częstych zmian samozwańczych władców. Sobór ziemski w 1613 r. zaocznie powołał na tron Michała Romanowa, syna Fiodora Nikiticza, znanego z imienia zakonnego Filaret patriarchę moskiewskiego, spokrewnionego z żoną cara Iwana IV Groźnego Anstazją Romanową Zacharyną. Z Moskwy wysłano poselstwo do Michała Romanowa przebywającego wraz z matką w Ipatiewskim (Świętej Trójcy i św. Hipacjusza z Paflagonii) monasterze w Kostromie. Początkowo młody kandydat  zdecydowanie odmówił przyjęcia korony tłumacząc się obawą o własne życie. Jednak po usilnych prośbach uległ postanowieniom soboru. Zgodnie z tradycją matka Michała miała błogosławić syna na carstwo Fiodorowską ikoną, która odtąd stała się świętością domu Romanowych – nowej dynastii na tronie moskiewskim. Wykonana wówczas kopia obrazu została umieszczona w moskiewskim kremlowskim soborze Narodzenia Bogurodzicy "Na Sieniach". Cerkiew rosyjska obchodzi święto ikony 27 marca dla uczczenia wyboru Michała Romanowa na cara i 29 sierpnia na pamiątkę objawienia wizerunku (14 marca i 16 sierpnia wg kalendarza juliańskiego). Ciekawostką pozostaje zwyczaj wprowadzony w Rosji w końcu XVIII w. Księżniczkom obcego pochodzenia wychodzącym za mąż za przedstawicieli panującej dynastii nadawano wraz z przejściem na prawosławie imię po ojcu Fiodorowna dla uczczenia Fiodorowskiej Eleusy. O popularności, którą zyskał ten wizerunek świadczą liczne kopię szeroko rozpowszechnione w Rosji, jak prezentowana ikona.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967