Stanisław Lubomirski

Wykonanie medalu na cześć marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego (1722–1783) zlecił Stanisław August Poniatowski (1764–1795) nadwornemu artyście Janowi Filipowi Holzhaeusserowi (1741–1792). Złoty egzemplarz, wagi 45 dukatów (około 158 g), otrzymał marszałek od króla w 1771 roku.

Stanisław Lubomirski do 1773 roku należał do obozu politycznego Stanisława Augusta, skupionego wokół Familii Czartoryskich. Jeszcze za Augusta III Sasa (1733–1763) został odznaczony Orderem Orła Białego (1757) i jako jeden z pierwszych otrzymał ustanowiony przez Stanisława Augusta Order św. Stanisława (1765). W tym samym roku został komisarzem Komisji Skarbowej Koronnej, sprawującej opiekę nad przemysłem i handlem oraz nadzorującej kwestie skarbowe. Od 1766 roku Lubomirski był marszałkiem wielkim koronnym i tym samym drugim po prymasie senatorem w Rzeczypospolitej. Do jego kompetencji należało między innymi dbanie o porządek i bezpieczeństwo w miejscu przebywania króla. Dlatego, gdy w 1770 roku Warszawie zagroziła epidemia, Stanisław Lubomirski nakazał otoczenie miasta sanitarnym wałem z fosą oraz zorganizował służby porządkowe, które kontrolowały przepływ ludności. Do tych dokonań marszałka nawiązuje łacińska inskrypcja w wieńcu dębowym na rewersie medalu, w tłumaczeniu: „Że z obowiązku urzędu swego należycie obmyślił całość, spokojność i ozdobę stołecznego miasta Warszawy w smutnych i przykrych czasach powietrza morowego, krajowych kłótni i drożyzny, tę zasłużoną chwały nagrodę Stanisław August król nadał w roku 1771”. Odwrotną stronę pracy zdobi półpostać Stanisława Lubomirskiego w lewym profilu, prezentowana w manierze stylistycznej późnego baroku; w zbroi z narzuconym na nią płaszczem, ze wstęgą i gwiazdą Orderu Orła Białego, z laską marszałkowską w prawej ręce. Przedstawienie otacza łaciński napis, w tłumaczeniu: „Stanisław Lubomirski, marszałek wielki koronny, Świętego Cesarstwa Rzymskiego książę”. Z prawej strony widnieje sygnatura autora – I. P. H.

Pęknięcie stempla awersu, widoczne także na naszym egzemplarzu, skłoniło do wykonania podobnej, lecz mniejszej pracy – o średnicy 44 mm. Stemple obu wersji medalu, po wywiezieniu do Petersburga w 1868 roku, zwrócono Polsce w 1924 roku. Medal do zbiorów Muzeum zakupiono w roku 1971.

Tomasz Markiewicz