Droga w lesie

Swoją twórczością Józef Chełmoński wyznaczył ponadczasowe wzorce obrazowania rodzimego krajobrazu. Jego malarstwo, przyjmujące różne konwencje artystyczne – związane z wzorcami monachijskimi, inspiracjami paryskimi, własnymi oryginalnymi poszukiwaniami, stanowiło trwałą reminiscencję wspomnień z podróży po Podolu, Wołyniu, Pińszczyźnie. Krajobrazy Ukrainy określiły, zróżnicowany w ujęcia i konwencje malarskie, dorobek artysty. Raz były to wnikliwe realistyczne studia targów wiejskich, innym razem dynamiczne, z iluzyjną perfekcją przedstawione pędzące ku widzowi końskie zaprzęgi czy poetycki i symboliczny wizerunek babiego lata. Decydujące dla budowania nastroju w obrazach Chełmońskiego zawsze pozostawało światło – rozproszone, migoczące, dyskretnie rozświetlające rozległe pola czy błotniste wiejskie podwórza. Zainteresowanie światłem i barwą stało się źródłem impresjonistycznej rewolucji w latach 70. XIX wieku, określając kontekst dla sukcesów paryskich Chełmońskiego. Jednak jego malarstwo nie wynikało z bezpośredniej obserwacji natury i rejestracji subtelnych procesów widzenia, lecz było oparte na nieustannie ponawianej pracy pamięci, czasem heroicznej, innym razem sentymentalnej. Pamięć ukształtowała nostalgiczny obraz stepów Ukrainy – ukazujących się w malarstwie Chełmońskiego sugestywnie, szczegółowo, niemal namacalnie. Światło – nieuchwytne, rozproszone – staje się zarazem wizyjnym sposobem pochwycenia szczegółu. Realizm Chełmońskiego był dwuznaczny – łączył drobiazgowe studia krajobrazu i postaci z imaginacyjnym, mistycznym aspektem scalenia z naturą, łagodnie wydobytą intensywną i magiczną poświatą.

Scena Droga w lesie pozornie wyraża tendencje przeciwne. Wyrasta z zainteresowania twórczością barbizończyków i malarstwem powstającym w plenerze. Pokazana na osi droga oddala się w ujęciu perspektywicznym, z dwóch stron ujęta potężnymi konarami drzew. W oddali w centrum niewyraźnie zostały zarysowane zaprzęgi końskie, harmonijnie wtopione w krajobraz. Późny obraz Chełmońskiego przyjmuje postać szkicu, impresyjnie wydobywanego krajobrazu rozwibrowanego rozproszonym światłem. Obraz oddaje głębokie przemiany w twórczości artysty – od odtwarzania szczegółu do eksponowania wrażenia.

Marcin Lachowski