Biblioteka

Nazwy historyczne: Biblioteka; Pawilon Biblioteczny
Nazwy inne:
Czas powstania: przed 1798 r.; ok. 1903 r. – przebudowa.
Architekci: Chrystian Piotr Aigner (przed 1798 r.); Amand Luis Bauqué, Albert Pio (1903 r.).
Artyści: stolarze wiedeńscy (1903 r.).

Oficyna biblioteczna projektu Piotra Chrystiana Aignera została wybudowana przy północno-zachodniej wieży zamku w latach 90 XVIII w. na zlecenie Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. Piętrowy budynek założony na planie prostokąta nakryto czterospadowym dachem. Na piętrze umieszczono salę biblioteczną, za którą znajdował się pokój dla bibliotekarza z garderobą (lub przedpokojem). Do mieszkania  bibliotekarza prowadził z zewnątrz „Wchód […] drugi, schodami z dziedzińca zamkowego, obok których, znajduje się izba dla stróżów na dole.” Układ  zachował się do pocz. XX w. W bibliotece, oświetlonej „cyrklastymi” oknami, sufity i ściany malowane były „ze szlakami arabesko”. Na wyposażenie sali bibliotecznej składały się: kominek z czarnego marmuru, „szafy otwarte od dołu do góry półkami zaopatrzone, naokoło ścian szafy niskie, w oknach takież”. Pokój bibliotekarza był umeblowany podstawowymi sprzętami.
 Obecny wygląd i wyposażenie wewnętrzne oficyny bibliotecznej pochodzi z czasów przebudowy zamku projektowanej przez Amanda Luisa Bauqué i Alberta Pio na zlecenie  Romana i Elżbiety Potockich. Elżbieta Potocka zapisała w pamiętniku: „W roku 1903 […]. Zburzyło się starą prochownię, podwyższyło się dach nad biblioteką, a na parterze w dużej pustej sali, […] zrobiliśmy mieszkanie dla synów i ich guwernera.” Pawilon biblioteczny powiększono o dwa ryzality dostawione symetrycznie od zachodu i wschodu. Jak wspomina Potocka „z dobudowaniem dwu wyskoków dla powiększenia pokoju”.  
Biblioteka łączy się z reprezentacyjnymi wnętrzami pierwszego piętra zamku przejściem przez wieżę północno - zachodnią (Sala pod Zodiakiem), w której wstawiono drzwi w miejscu północnego okna. Drzwi prowadzą do salki przejściowej dobudowanej za wieżą wraz z powstaniem oficyny. Zachodnie drzwi prowadzą z salki do właściwej sali bibliotecznej, która po przebudowie uzyskała plan krzyża o krótszych ramionach ryzalitów. Przyległy od północy dawny pokój bibliotekarza i klatkę schodową włączono do sali głównej przejściem otwartym łukiem eliptycznym. W ten sposób sala główna stała się pomieszczeniem dwuczęściowym. Od północy za biblioteką dobudowano nową klatkę schodową z osobnym wyjściem na zewnątrz.
Wystrój biblioteki nawiązuje do mody angielskiej późnych lat panowania królowej Wiktorii. Pod koniec XIX w. wiejski lub podmiejski dom angielski był stawiany za wzór komfortu i wygody. W okresie ułatwień komunikacyjnych, gdy wszystkie interesy biurowe załatwiano nie w domu, a w „city”, z angielskich rezydencji zniknął gabinet pana domu. Jego funkcję, jako ewentualne miejsce spotkań w interesach, przejęła odpowiednio wyposażona biblioteka.
W wystroju łańcuckiej biblioteki strop, odcięty fasetą i wsparty na drewnianym belkowaniu, podzielono siatką profilowanych listew na regularne pola, z pięcioma toczonymi snycerowanymi wisiorami (dekoracja typu astwerk). Profilowane listwy, jasnobeżowe w środkowej części, w ramionach krzyża i dawnym pokoju bibliotekarza mają barwę ciemnego drewna. Do stałego wyposażenia sali bibliotecznej oraz pomieszczenia przejściowego należą wykonane z dębu i klonu boazeria i szafy na książki, zamykane drzwiami z siatką drucianą. Elżbieta Potocka pisała „cała robota stolarska wykonana została przez stolarzy wiedeńskich z znakomitego suchego drzewa pochodzącego z Karstu”. Witrażowe okna, zamykane płycinowymi, łamanymi w zawiasach okiennicami, chronią księgozbiór przed słonecznym promieniowaniem. Wystrój uzupełnia znajdujący się we wschodnim ryzalicie kominek, wykonany z ciemnego żyłkowanego marmuru, ozdobiony kaflami w typie Delft, ujęty w boazerię z herbem Pilawa w kartuszu. Na ruchome wyposażenie biblioteki Potockich składają się meble w typie angielskich: kanapy i fotele, stoły biblioteczne, stolik - schodki, fotel - schodki, a także stół karambolowy (bilard francuski).  

Podstawowa bibliografia:
•    Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska - Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
•    Majewska - Maszkowska Bożena, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, Warszawa 1976.
•    Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.
•    Potocka Elżbieta, Łańcut - wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].
•    Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967
Faustyna Bożętka