Talerz z popiersiem Kazimierza Sprawiedliwego

W 1881 roku w Nieborowie założono Fabrykę Fajansów Artystycznych i Pieców, jej wyroby były inspirowane włoskimi, francuskimi oraz holenderskimi. Na łamach ówczesnych czasopism wybuchła gwałtowna polemika na temat wartości naczyń nieborowskich. Doceniono nowy typ dekoracyjnej ceramiki na rynku polskim, ale jednocześnie potępiano naśladownictwo zachodnioeuropejskiej produkcji. Hasła ,,praca organiczna” i ,,praca od podstaw'” pobudzały do poszukiwań odnowionej formy rękodzieła, polskiej wersji sztuki stosowanej. Szczególnie ważnym impulsem była krytyka prasowa Bolesława Prusa. Pod jej wpływem fabryka stworzyła serie dekoracji o treściach patriotycznych, czerpiąc inspirację z historii Polski. Pośród nieborowskich projektów nie zabrakło wizerunków polskich władców.

Do tej grupy przedstawień należy talerz z popiersiem Kazimierza Sprawiedliwego. Nieprzypadkowo w manufakturze nieborowskiej powstał wizerunek tego średniowiecznego księcia, uznawanego za jednego z najwybitniejszych władców piastowskich w okresie rozbicia dzielnicowego. W Wizerunkach książąt i królów polskich Józefa I. Kraszewskiego czytamy: „[Kazimierz Sprawiedliwy] sympatyczna to i piękna postać, którą później rysami twarzy i powierzchownością, równie jak temperamentem, miał przypominać Kazimierz Wielki”.

Źródłem do dziejów średniowiecznej Polski dla twórców XIX-wiecznych była kronika mistrza Wincentego Kadłubka. Był on kapelanem Kazimierza Sprawiedliwego i zgodnie z jego życzeniem opisał historię dawną i współczesną mu. Mistrz Wincenty w barwny i żywy sposób przedstawiał także rządy swego protektora. Według jego relacji był to monarcha mądry, skuteczny i to właśnie ów dziejopis nazwał księcia sprawiedliwym. Jednocześnie wspominał o jego słabości do niewiast i biesiad. Prawdopodobnie przyczyniło się to do  nagłej śmierci monarchy, co Kadłubek opisał pod datą 5 maja 1194 roku: „[…] nazajutrz wyprawił książę świetną biesiadę dla książąt, wielmożów i pierwszych w królestwie […]. Kiedy wszyscy się wszedy weselili – książę – ta jedyna gwiazda ojczyzny, gdy zadawał właśnie pewne pytanie biskupom o zbawienie duszy, wychyliwszy maleńki kubek – na ziemię się osunął i ducha wyzionął. Nie wiadomo, czy zgasł [tknięty] chorobą, czy trucizną”.

Magdalena Norkowska