Stworzenie świata (Moja Guernica)

Urodzony w Moskwie Marian Tomaszewski (1904–1968) rozpoczął naukę w rosyjskim gimnazjum, lecz po rewolucji październikowej przeniósł się z rodzicami do Polski. Matura w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim im. Juliusza Słowackiego w Lublinie (1926) umożliwiła przyszłemu malarzowi zatrudnienie w oświacie, z którą związał niemal całe życie zawodowe. Studiując od 1930 do 1934 r. w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Felicjana Szczęsnego Kowarskiego (1890–1948) i Wojciecha Jastrzębowskiego (1930–1963), Tomaszewski utrzymywał się z pracy pozaszkolnego opiekuna środowiskowego. Po uzyskaniu dyplomu w zakresie sztuki uczył rysunku w stołecznych gimnazjach, by w 1939 r. złożyć egzamin państwowy nauczyciela szkół średnich.

W okresie okupacji hitlerowskiej wrócił do Lublina, gdzie otrzymał funkcję instruktora na kursach plastycznych Janiny Miłosiowej (1896–1983), a później w niemieckiej Szkole Malarsko-Rysunkowej. Równolegle do działalności pedagogicznej Tomaszewski brał udział w podziemnym życiu kulturalnym. Po wyzwoleniu miasta tworzył zręby instytucji z Tymczasowym Zarządem Związku Zawodowego Artystów Plastyków, którego został prezesem.

Doświadczenia lubelskie wpłynęły na powierzenie mu misji organizacji życia artystycznego w Szczecinie, gdzie dotarł we wrześniu 1945 r. W Wojewódzkim Wydziale Kultury i Sztuki pełnił funkcję referenta do spraw plastyki, w lokalnym oddziale ZZAP – wiceprezesa, zakładał Towarzystwo Krzewienia Kultury na Pomorzu Zachodnim i Wolne Studium Sztuk Plastycznych (od 1947 r. Szkoła Sztuk Plastycznych, a od 1948 – Państwowe Ognisko Kultury Plastycznej), którego został kierownikiem.

Wspomnienia wojenne i pionierskie zaangażowanie stały się głównym tematem jego dzieł malarskich, jak w przypadku panneau dekoracyjnego Stworzenie świata (1948). Obraz inspirowany Picassowską Guerniką (1937) przypomina otwarty grobowiec, z którego odradzają się gatunki. Adaptacji antyfaszystowskiej ikony nadano tu ewidentnie życzeniowy charakter, podkreślając aspekt przezwyciężenia zła i odrodzenia ze zniszczeń. Liczne aluzje do konceptu Ziem Odzyskanych jako nowej Arkadii uczyniły z Tomaszewskiego postać ikoniczną dla szczecińskiego środowiska. Mimo powrotu do Warszawy w 1951 r., kontakty towarzyskie i zawodowe łączyły artystę z Pomorzem Zachodnim do końca życia.

Szymon Piotr Kubiak