Chrystus Pantokrator

Starotestamentalny zakaz czynienia wizerunku Boga Jahwe stracił na znaczeniu wraz z przyjściem Syna Bożego. Na kartach Nowego Testamentu Chrystus nazywany jest współistotnym Ojcu Słowem Wcielonym, obrazem Boga Niewidzialnego (J.14,9-10; Kol.1,15). Ta jedność i współistotność uzasadniały czynienie Jego wizerunku. Zgodnie z soborowymi kanonami w sztuce Kościoła Wschodniego Boga wyobrażano jedynie w osobie Chrystusa. Do najstarszych przedstawień Zbawiciela należą wizerunki ukazujące Wszechwładzę i Boską Naturę Chrystusa nazywanego Panem Wszystkiego, po grecku – Pantokratorem. Zbawiciela jako Władcę Wszechświata zaczęto obrazować w IV-VI w. na wzór władcy ziemskiego z wszystkimi oznakami cesarskiego dostojeństwa. Istnieją trzy warianty przedstawienia, w których Chrystus ukazany zawsze jest frontalnie: na stojąco w pełnej postaci, zasiadający na tronie, a w późniejszej ikonografii częściej w popiersiu, jak na prezentowanej ikonie. Na nimbie krzyżowym okalającym głowę Zbawiciela wpisano monogram ΘωΝ oznaczający po grecku imię Boga i będący odpowiednikiem hebrajskiego Jahwe, który objawiając się Mojżeszowi nazwał siebie „Jestem, który Jestem”. Palce uniesionej na wysokość piersi prawej dłoni ułożone są na kształt monogramu IC XC oznaczającego imię Chrystusa. Układ palców można odczytać równocześnie jako symbol dwoistej bosko-ludzkiej natury Zbawiciela oraz Trójcy Świętej. Otwarta księga w lewej ręce Zbawiciela wyrażają misję nauczania. Na prezentowanej ikonie umieszczono dodatkowo sceny związane z posłannictwem Zbawiciela. Po lewej przy nimbie wizerunek Trójcy świętej, jako zapowiedź wcielenia Chrystusa, ukazany został pod postacią trzech Aniołów w gościnie u Abrahama. Realizacją obietnicy wcielenia jest scena narodzin Jezusa po prawej przy nimbie i dołem trzy kluczowe wydarzenia Nowego Testamentu: Przemienienie Chrystusa na Górze Tabor, Zstąpienie do Otchłani, wylanie Ducha Świętego na uczniów. 

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967