Święty Józef z Dzieciątkiem

W Polsce malarstwo na szkle zaczęło się rozwijać w wieku XVIII na obszarze Dolnego Śląska, gdzie w pobliżu hut szkła powstawały pracownie malarskie wypracowujące własne wzorce, oddziałując niemal na wszystkie regiony Polski. Ośrodki polskie utrzymywały także kontakty z podobnymi warsztatami w Czechach lub na Słowacji, skąd zapożyczano niektóre rozwiązania formalne. Stamtąd też do polskich wiosek na Podhalu, Orawie czy Spiszu docierali wędrowni sprzedawcy obrazów, które charakteryzowały się: tłem białym, ciemnoniebieskim lub czarnym, konturem czerwono-brązowym i czarnym, szatami postaci wzbogacanymi pozłotką oraz dekoracją roślinną w formie stylizowanego jabłka granatu w formie żółto-czerwonej kuli albo też trój- lub pięciopłatkowego tulipana, przeważnie czerwonego.

Wiek XIX w historii tej techniki okazał się złotym. W tym czasie obrazami na szkle powszechnie dekorowano chaty chłopskie. Przedstawiały postacie świętych, którzy w ludowej koncepcji świata odgrywali istotną rolę – do ich zadań należała ochrona domu i jego mieszkańców oraz najbliższego otoczenia gospodarstwa. Wśród tematów dominowały przedstawienia Matki Boskiej i wizerunki świętych patronów, pośredników we wszystkich ziemskich sprawach, między innymi: św. Agaty, św. Apolonii, św. Barbary, św. Jana Nepomucena. Im większa liczba obrazów świętych znajdowała się w chacie, tym ich właściciel i jego rodzina mogli liczyć na lepszą ochronę.

Obrazy malowane na szkle wytwarzano taśmowo w ogromnych ilościach, zgodnie z przyjętymi wzorami. Przy produkcji korzystano z gotowego wzoru, którym była najczęściej grafika dewocyjna: drzeworyty lub miedzioryty. Podkładano ją pod szklaną taflę i kopiowano, malując bezpośrednio na szkle kontury. W ten sposób odbijano ogólny schemat kompozycji, natomiast szczegóły należały do inwencji twórcy. Indywidualizm przejawiał się szczególnie w dekoracjach kwiatowych tła. Zdarzało się, iż malarze pomijali atrybuty świętych lub domalowywali inne. Niekiedy też na obrazach trudno było rozpoznać świętego. Wzory odbijano z podkładek, dlatego często otrzymywano efekt zwierciadlany. Przy mechanicznym odtwarzaniu podpisów pod postaciami, które dawały się odczytać tylko odwrotnie, kopiujący zdradzali często analfabetyzm, podobnie było, gdy opuszczali litery lub pisali je zniekształcone.