Bogurodzica Eleusa

Wizerunek Bogurodzicy Hodigitrii, patrz S.12770MŁ, opatrzony epitetem O Dostojna Matko znany jest także jako Bogurodzica Arabska lub Arawijska. Pierwowzór ikony, choć uważany za odległy historycznie, nie jest znany i zgodnie z tradycją wywodzi się od św. Tomasza Apostoła w związku z jego działalnością misyjną na terenie Indii, a według badaczy pochodzi z początku IV w. Najstarsze wzmianki tego wariantu obrazowania na obszarze prawosławia rosyjskiego pochodzą z 2 połowy XVII w. zamieszczone we wzorniku Syjskiego Monasteru położonego na południe od Archangielska nad Wielkim Michajłowskim jeziorem, z którego wypływa rzeka Sija. Wzorniki, zwane z grecka „hermeneie”, a na ziemiach dawnej Rusi „podlinniki”, zawierały w formie graficznej lub opisowej wskazówki i reguły malowania ikon. Wyróżnikiem tego przedstawienia jest ozdobiony obłokami symbolizującymi niebo maforion czyli nakrycie głowy Marii i wizerunki Archaniołów symbolizujących Trójcę Świętą umieszczone na Jej ramionach i czole. Określenie „Dostojna” bądź „Chwalebna” lub „Matka Godna Wszelkiej Chwały” zaczerpnięto z liturgicznego hymnu ku czci Bogurodzicy śpiewanego na stojąco czyli „akatystu” (z języka greckiego). Słowa 13 kanonu tego hymnu, rozpoczynającego się od „Zaiste, godna jesteś, Matko, wszelkiej chwały…” lub po rosyjsku „O wsiepietaja Mati…”, są wypisane na obrzeżu szat Bogurodzicy, co widać na prezentowanej ikonie. Hymn ku czci Bogurodzicy, przypisywany żyjącemu w VI w. Romanowi Słodkopiewcy, powstał w Konstantynopolu i był uroczyście śpiewany jako dziękczynny za uratowanie stolicy Bizancjum w 626 r. przed Awarami, a w 677 r. przed oblężeniem arabskim. Pośrednio fakt ten może się wiązać z określeniami „Arabska” lub „Awaryjska” dla wizerunku zwierającego strofy hymnu maryjnego. Święto ikony, upowszechnionej w prawosławiu rosyjskim od XVIII w, obchodzone jest 19 (6 września wg kalendarza juliańskiego).
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967