Chłopiec na koniu

Wojciech Kossak, współautor Panoramy Racławickiej i Berezyny, portretów cesarza Wilhelma II i Franciszka Józefa, marszałka Focha i Piłsudskiego, licznych scen batalistycznych, w swojej twórczości zaproponował wciąż najbardziej rozpoznawalną wizję przeszłości i ukształtował najbardziej rozpoznawalną formułę sztuki oficjalnej. Łącząc warsztat sprawnego realisty z drobiazgowymi studiami historycznych scen, stworzył rozległą panoramę wydarzeń i postaci, powtarzanych w licznych ujęciach. Malowane przez niego obrazy kształtowały wyobraźnię i pamięć zbiorową. Równie sprawnie budował popularność i sukces swojej twórczości, stając się prototypem artysty biznesmena. W latach 20. pracownia prowadzona wraz z synem Jerzym stała się manufakturą; „produkcja” odzwierciedlała zapotrzebowania i gust publiczności w kraju odzyskującym niepodległość. Kossak specjalizował się w wizerunkach koni, powtarzając ten temat jako dowód nostalgii, ale także atrybut współczesnego prestiżu.

Do tego gatunku należy także Chłopiec na koniu, przełamujący tradycyjną angielską prezentację profilową swobodniejszym układem, śmiałym ujęciem en trois quarts. Scena plenerowa, z mocnym kadrowaniem postaci na koniu, wysuniętej zdecydowanie na pierwszy plan, dominuje nad wyobrażeniem kobiet pracujących w polu, w tle, łącząc wyrazistą charakterystykę modela ze sceną wiejskiej sielanki.

W tym schemacie ponawiał kolejne wizerunki licznych zleceniodawców, zmieniając fizjonomie postaci, nieznacznie ich pozę i kształt. „Kręci mi się w głowie, tyle błagań o portrety […] Roboty moc, szalona wścieklizna po prostu; powiadają, że waluty nie interes, akcje także żaden, obrazy Kossaka najwięcej i najprędzej idą w górę”.

Posługiwanie się schematyczną sceną z ujęciem różnych modeli utrwalało krąg wartości konserwatywnych – związanych z tradycją, porządkiem, ładem wpisanym w cykl przyrody, eksponujących postać jeźdźca w modnym ziemiańskim stroju. Kossak rozwijał tradycję malarstwa akademickiego – ukazując sielską scenę wyrwaną z biegu historii, rewolucyjnych, artystycznych i cywilizacyjnych zawirowań epoki, odpowiadając powszechnemu gustowi i pragnieniu stabilizacji.

Marcin Lachowski