Brzeg morski

Ferdynand Ruszczyc należał do najbardziej hołubionych artystów polskich okresu modernizmu. Uczeń mińskiego atelier Kuźmy Jakowlewicza Jermakowa oraz absolwent pracowni Iwana Szyszkina i Archipa Kuindżiego w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych po uzyskaniu dyplomu osiadł w rodzinnej wsi. Tam powstało programowe płótno Ziemia (1898) – przyszły emblemat ruchów ludowych skupiających lewicującą, niepodległościową i antyklerykalną inteligencję. Pokazany w 1906 roku w wiedeńskim pawilonie Secesji obraz Nec mergitur okazał się drugą znaczącą kompozycją. „To nie wielki symbol jak «Ziemia» – lecz alegoria. «Ziemia» uderzała, jak silny zapach; tę symbolikę nie tylko rozumiał mózg, ale przed mózgiem odczuwały ją zmysły. «Nec mergitur» to mniej «realna» oprawa. Na rozhukanym morzu zwycięski okręt. […] Płynie spokojnie […] jak... Polska” – pisał Tadeusz Rittner (Sztuka polska w Wiedniu, „Świat” 1906, nr 20, s. 9–10). Ruszczyc-patriota zasłużył się polskiemu kształceniu artystycznemu w okresie międzywojennym, ale pasował też do nowego systemu politycznego oraz konstruktu Ziem Odzyskanych po drugiej wojnie światowej – jako postępowy szlachcic, protektor ludu, a przede wszystkim piewca idei państwa morskiego i prekursor rodzimego malarstwa marynistycznego. Zakupiony do zbiorów szczecińskich obraz Potok (1896) reprezentował okres przygotowawczy, poprzedzający namalowanie Ziemi. Okazją do nabycia kolejnych trzech, w tym Brzegu morskiego (1897), była tutejsza wystawa monograficzna Ruszczyca w 1965 roku, zatytułowana identycznie jak lokalny magazyn społeczno-kulturalny z lat 1956–1957 – Ziemia i morze. Ponad 100 prac przygotowała Janina Ruszczycówna, najstarsza córka artysty. We wstępie do katalogu ekspozycji zwrócono uwagę na obecność malarza w niemieckim Szczecinie podczas odwiedzin rodziny matki, Alviny Munch, pochodzącej z Nexø na Bornholmie.

Szymon Piotr Kubiak