Ornat

Ornat rzymski pochodzi z okresu renesansu, z XVI wieku. Jego środkowa część, haftowana kolumna, została wykonana wcześniej, w XV w., i została wtórnie użyta do dekoracji stroju celebransa. Boczne fragmenty szaty liturgicznej są zrobione z włoskiej kosztownej tkaniny brokatowej.

Aksamitny brokat,  nazywany też altembasem, to tkanina jedwabna, w której partie wzoru lub tła wykonano przy pomocy nici złotej lub srebrnej. Początkowo wytwarzano je w Bizancjum, a w XV i XVI wieku ich produkcja rozpowszechniła się we Włoszech i Hiszpanii. Przeznaczano je na niezwykle luksusowe i kosztowne stroje. Te grube i ciężkie materie miały wypukłe roślinne wzory, wielkoraportowe, czyli o bardzo dużym, powtarzającym się motywie dekoracyjnym. Jako inspirację do projektowania wzorów tkanin wykorzystywano stylizowane liście, kwiaty i owoce, na przykład  granatu czy ostu. W XV i XVI wieku panowała moda na stroje długie, fałdziste i obfite, zwłaszcza płaszcze, peleryny i suknie. Pozwalało to w pełni wyeksponować walory kosztownych, wzorzystych materii, mieniących się złotem lub srebrem. Ich wartość była tak duża, że umieszczano je z wielką starannością w spisach inwentarzowych zamożnych notabli. Z czasem styl ubierania zmienił się i wykwintne stroje aksamitne, altembasy czy też innego rodzaju jedwabie złotolite i srebrnolite (przetykane złotą lub srebrną nicią) ofiarowywano do kościołów i klasztorów. Przeznaczano je na paramenta kościelne, czyli wszelkie elementy wykorzystywane w liturgii. Wtórne użycie tkanin powodowało konieczność zestawiania fragmentów skrojonych wcześniej, niejednorodnych materii. Między innymi szyto z nich ornaty, dobierając odpowiednio kolory i wzory darowanych tkanin. Określona symbolika wiąże się z odpowiednią ustaloną kolorystyką szat liturgicznych. Na przestrzeni dziejów Kościoła katolickiego wykształciły się również dwie formy ornatu – rzymski i gotycki.

Egzemplarz z kolekcji lubelskiej to ornat brokatowy, rzymski, ze skróconym i esowato wykrojonym przodem. Środkową część stanowi preteksta z haftem figuralnym, który  przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem, św. Agnieszkę i św. Barbarę. Ciężar materii bogato dekorowanego ornatu miał również swoje znaczenie, przypominał o odpowiedzialności, jaką bierze na siebie duchowny – celebrans, sprawując liturgię.

Magdalena Norkowska