Jadwiga Mrozowska jako Psyche. Teka Melpomeny

Grafika pochodzi z Teki Melpomeny wydanej w 1904 roku w Krakowie pod kierunkiem S. Szreniawy-Rzeckiego. Teka zawiera blisko 40 karykatur litograficznych w ujęciu satyrycznym ukazujących aktorów scen krakowskich. Opracowali je młodopolscy artyści: W. Bystrzyński, K. Frycz, S. Kuczborski, A. Procajłowicz, S. Szreniawa-Rzecki, K. Sichulski, W. Wojtkiewicz – bywalcy słynnej Jamy Michalika. Odbito je bezpłatnie dzięki Zenonowi Pruszyńskiemu prowadzącemu słynny krakowski zakład litograficzny, a środki pozyskane ze sprzedaży teki miały zasilić fundusz emerytalny teatru.

Witold Wojtkiewicz sportretował Jadwigę Stanisławę Mrozowską-Toeplitz w roli Psyche w sztuce Jerzego Żuławskiego Eros i Psyche, która miała premierę na scenie Teatru Miejskiego w Krakowie 27 lutego 1904 roku. Mrozowska, mimo braku scenicznego doświadczenia i wykształcenia aktorskiego, szybko zyskała popularność. Do 1905 roku była związana z teatrami miejskimi we Lwowie i Krakowie, grywała na scenach Warszawy, Łodzi, Wilna, Grodna. W 1907 roku wyjechała do Włoch. Jej pasją było podróżowanie. Podczas ekspedycji do Azji odkryła między innymi przełęcz w Pamirze, którą nazwano jej nazwiskiem.

Rola Psyche w dramacie Żuławskiego, poświęconym zmaganiom ducha (Psyche) z materią (Blaks), należy do najlepszych kreacji scenicznych Mrozowskiej. Psyche Wojtkiewicza, ukazana jako czteroramienny świecznik z gasnącymi świecami, nosi charakterystyczne cechy sztuki artysty chętnie posługującego się groteskową, ekspresyjną deformacją figury ludzkiej. Zastygła w bezruchu, znieruchomiała niczym maska twarz aktorki, wydłużona sylwetka w spowijającej ciało, rozszerzającej się dołem sukni, wygaszone świece z falującymi smugami dymu są prowadzone typową dla Wojtkiewicza płynną, giętką linią.

Twórczość artysty jest zaliczana do najoryginalniejszych zjawisk sztuki Młodej Polski. Wprowadza w świat groteskowo-lirycznej poetyki odwołującej się do wyobraźni, marzeń sennych, zdeformowanej rzeczywistości z postaciami symbolizującymi ból istnienia, egzystencjalne lęki i obsesje. Uczestnikami melancholijnych wizji Wojtkiewicza byli komedianci, clowni, marionetki, dziecięcy bohaterowie zawieszeni pomiędzy światem realnym a sferą iluzji.

Anna Hałata