Portret Stanisława Kostki Potockiego

Stanisław Kostka Potocki urodził się w Lublinie. Aktywny w wielu dziedzinach życia społecznego i kulturalnego był posłem na sejmy z województwa lubelskiego. Był jednym z pierwszych niezwykle zaangażowanych wolnomularzy polskich.

Wykształcenie zdobywał między innymi w warszawskim Collegium Nobilium u pijarów. Jako wybitny absolwent doczekał się całopostaciowego portretu prezentowanego w murach szkoły. Ten obraz stał się inspiracją dla wielu twórców, również Bacciarellego.

Dopełnieniem jego edukacji były studia na europejskich uczelniach i liczne podróże, które rozwinęły w nim upodobanie do sztuki, zwłaszcza antycznej. Poznawał działających wówczas artystów, studiował dzieła autorów starożytnych. Te doświadczenia wzbogaciły jego wrażliwość estetyczną i potrzebę otaczania się pamiątkami przeszłości.

Znał się na medalach i monetach, architekturze, zbierał obrazy i grafikę, pragnął opisać dzieje sztuki, tworząc zarys O sztuce u dawnych. Kiedy wszedł w posiadanie Wilanowa, rozpoczął odbudowę zniszczonego w 1794 roku pałacu, mając na względzie upamiętnienie Jana III Sobieskiego i stworzenie muzeum sztuki. Rozbudowywał rezydencję wilanowską, by eksponować zbiór waz antycznych, kolekcję rysunku, malarstwa i rzeźby. Idee epoki oświecenia wpłynęły na udostępnienie przez właściciela zbiorów wilanowskich ogółowi w roku 1805.

Był to również dla Polaków czas nadziei na odzyskanie niepodległości. Potocki pod wpływem Józefa Wybickiego poparł orientację francuską i nawiązał kontakty z Napoleonem Bonaparte. W styczniu 1807 roku wszedł w skład Komisji Rządzącej, był obecny przy nadaniu konstytucji Księstwu Warszawskiemu.

Artystyczną wizję tego wydarzenia stworzył Marcello Bacciarelli. Obraz wykonany z dbałością o szczegóły ukazuje między innymi Stanisława Kostkę Potockiego „w całej jego postaci, w ubiorze ówczesnym urzędowym”. Monumentalna kompozycja Bacciarellego i olejne szkice do obrazu zaginęły. Bezpośrednim nawiązaniem do jego kompozycji jest lubelski portret Potockiego, co świadczy o niesłabnącej popularności tej barwnej postaci. Jego patriotyzm i troska o dobro społeczne, mimo różnych kontrowersji, były doceniane. „Ciemnogród” w tytule jego powieści, rozumiany jako zapóźnienia cywilizacyjne i edukacyjne, skłonność do zabobonów i ciemnoty, jest pojęciem obecnym do dziś.

Magdalena Norkowska