Pejzaż

Jan Stanisławski jako malarz i mistrz pokolenia artystów odegrał zapewne najważniejszą rolę w formowaniu się polskiej szkoły pejzażu w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Jeden z ówczesnych krytyków nazwał go wielkim malarzem małych obrazów, i słowa te trafnie oddają charakter jego twórczości. Przekonany, że świat przyrody kryje w sobie tajemnicę życia, Stanisławski poświęcił odkrywaniu i utrwalaniu jego fragmentów całą swoją sztukę. Na bardzo małych formatach, często nie większych od kartki, malował wyłącznie naturę – pejzaże. Utrwalał miejsca, w których przebywał podczas licznych podróży. Najlepsze obrazy ukazują widoki z terenu Ukrainy i Małopolski. Stanisławski nie skupiał się na wiernym odtwarzaniu szczegółów, drobiazgowy, „naukowy” realizm był mu obcy. Zamiast tego starał się oddać na płótnach to co najtrudniejsze do uchwycenia – ulotne wrażenie, przelotne doznanie i emocje. Można je traktować jako osobiste wyznanie artysty, mówiące o zachwycie pięknem i doskonałością otaczającego świata, które objawia się w jego miejscach najpospolitszych i najmniejszych zjawiskach. Stąd tak często bohaterami maleńkich arcydzieł są prozaiczne motywy i poślednie, wydawałoby się, rzeczy: łan pszenicy, ul w sadzie, samotne drzewo, rachityczne łodygi bodiaków czy dziewanny.

Podobnie banalne motywy widnieją w Pejzażu. Wybrany przez malarza „przycięty” fragment ukazuje zwykły wiejski krajobraz późnym latem – rozległe pole porośnięte chwastami, kilka chat na linii horyzontu, niebo. Jednak w wizji artystycznej Stanisławskiego zamienia się on w cud zmysłowej kontemplacji natury. Za sprawą światła słonecznego, tak umiejętnie oddanego, że zdaje się, iż obraz wypełnia prawdziwe powietrze, które drga rozżarzone gorącem, ziemia, drzewo, przekwitające rośliny, proste domki nabierają w jego srebrno-złotym blasku poetycki i symboliczny wymiar. Ten Pejzaż i, szerzej, cała twórczość Stanisławskiego jest hymnem pochwalnym na cześć afirmowanej w każdym przebłysku natury i jej Stwórcy. Malarz zachwycił się i uznał doskonałość boskiego dzieła, objawiającego mu się w najdrobniejszych, jakże jednak ważnych elementach. Malarstwo tego „arystokraty pejzażu” można potraktować jako duchowy testament, na mocy którego każdy z nas otrzymuje cząstkę niezmierzonego bogactwa piękna świata.

Bożena Kasperowicz