Autoportret z dwiema postaciami (Autoportret z dziewczyną i faunikiem)

Jacek Malczewski był znany z kanonicznych dla tożsamości narodowej dzieł oraz mistrzem wypowiedzi symbolicznej. Wśród najczęściej wykorzystywanych w jego malarstwie motywów można wymienić anioły, fauny i chimery. W malowanych scenach niejednokrotnie przeplatał rodzimy folklor i tradycję narodową z postaciami z mitologii i biblii. Słynne są jego niezwykle liczne autoportrety, w których doskonale widać przemiany zarówno w postawie twórczej artysty, jak w życiu prywatnym.

Autoportret z dwiema postaciami (Autoportret z dziewczyną i faunikiem) został namalowany w 1906 roku. Doskonale oddaje specyfikę autoportretów Malczewskiego. Artysta wyznacza sobie miejsce w centrum obrazu, a jego wizerunek jest wyidealizowany, ujęty wręcz rzeźbiarsko. Wszystko zamyka się w melancholijnej atmosferze, tło stanowi ówczesna krakowska pracownia malarza. Nieco opuszczony wzrok i podniesiona prawa dłoń wywołują wrażenie zatrzymania artysty w momencie aktu twórczego. Twarze przedstawione na obrazie wyraźnie się różnią od siebie – malarza jest wyraźnie rozświetlona, choć jednocześnie widoczne są na niej znamiona smutku, z kolei oblicza dwóch często pojawiających się na jego płótnach postaci (Marii Balowej, jego muzy i wieloletniej kochanki, oraz satyra) pokryte są warstwą szarości. Taki układ tworzy dwie płaszczyzny: pierwsza z nich to malarz skoncentrowany na tworzeniu, druga to świat wyobraźni, z którego czerpie inspiracje dla swoich dzieł. Taka kompozycja to punkt wyjścia do dalszego dialogu z odbiorcą. Warto zwrócić uwagę, że znajdujący się po prawej stronie faun nawiązuje kontakt wzrokowy z widzem. W ten sposób zostajemy włączeni do świata stanowiącego inspiracje dla artysty. Jednocześnie widzowie znajdują się w miejscu płótna – jakby twórca był władny nadawać kształt także zewnętrznej rzeczywistości.

Muza to odniesienie do jednego z najważniejszych dla artysty źródeł natchnienia. Motyl siedzący na jej dłoni to zarówno symbol piękna i duszy, jak i przemijania. Faun to z kolei symbol drzemiących w ludziach ślepych instynktów. Trzyma w ręku szczygła odwołującego nas do zmartwychwstania, duszy, ale też Męki Pańskiej. Mamy zatem do czynienia z autoportretem artysty, który prowadzi dialog z odbiorcą na temat istoty twórczości, ale też trudów doświadczania i przemijania.

Beata Małgorzata Wolska